Co to jest zabytek?

Zabytkiem nazywamy przedmiot, obiekt, budowlę, miejsce lub nawet krajobraz, który posiada wartość historyczną, artystyczną, naukową lub kulturową i jest świadectwem przeszłości. Zabytek może być materialny (np. zamek, rzeźba, dokument, narzędzie) lub niematerialny (np. tradycja, język, zwyczaj, muzyka ludowa) (segregator na egzamin ustny - pytania i opracowane odpowiedzi).

W Polsce, według ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zabytek to „nieruchomość lub rzecz ruchoma będąca dziełem człowieka lub związana z jego działalnością i stanowiąca świadectwo minionej epoki lub zdarzenia, której zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową”.

Zabytki nieruchome

Zabytki nieruchome to takie, które są trwale związane z gruntem nie da się ich przenieść bez naruszenia ich struktury czy wartości. Obejmują przede wszystkim budowle, zespoły urbanistyczne, krajobrazy kulturowe i inne obiekty, które pełnią rolę świadectwa historii, kultury, sztuki czy rozwoju cywilizacji. Zabytki nieruchome są często wpisane do rejestru zabytków, objęte ochroną konserwatorską, a ich remont czy przebudowa wymaga specjalnych zezwoleń. Ich zachowanie jest ważne dla tożsamości kulturowej i edukacji historycznej społeczeństwa (program TESTY UPRAWNIENIA BUDOWLANE - wersja na komputer).

Zabytki ruchome

Zabytki ruchome to przedmioty, które mają wartość historyczną, artystyczną lub naukową, a jednocześnie nie są trwale związane z gruntem – można je przenosić bez niszczenia ich struktury. Są to rzeczy stworzone przez człowieka lub z nim związane, które pochodzą z przeszłości i są ważne dla dziedzictwa kulturowego. Przykładami mogą być obrazy, rzeźby, grafiki, dokumenty, manuskrypty, starodruki, książki, meble, instrumenty muzyczne, tkaniny, narzędzia, broń, biżuteria, sprzęty codziennego użytku z dawnych epok. Zabytki ruchome są równie cenne jak nieruchome pozwalają lepiej poznać codzienne życie, kulturę, religię i technikę dawnych epok.

Zabytki archeologiczne

Zabytki archeologiczne to szczególny rodzaj zabytków, które pochodzą z dawnych czasów i są pozostałością działalności człowieka odkrytą w trakcie badań archeologicznych albo przypadkowo, np. podczas prac budowlanych. Mogą to być zarówno przedmioty, jak i struktury czy ślady osadnictwa. Zabytki archeologiczne to materialne ślady życia dawnych ludzi np. narzędzia, broń, ceramika, ozdoby, szczątki budowli, cmentarzyska, miejsca i obiekty, które zawierają te ślady np. grodziska, kurhany, osady, cmentarzyska, obozowiska. Często są one ukryte pod ziemią, dlatego ich odkrycie wymaga specjalnych badań i wykopalisk. Zabytki archeologiczne są niezwykle ważne, bo pozwalają poznać historię ludzi sprzed wieków, którzy nie zostawili po sobie pisemnych źródeł (segregator aktów prawnych).

Zabytki niematerialne

Zabytki niematerialne to tradycje, zwyczaje, wiedza, umiejętności i przekazy ustne, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie i stanowią ważny element tożsamości kulturowej danej społeczności. Zabytki są często objęte ochroną prawną i wpisywane do rejestru zabytków, co ma na celu ich zachowanie dla przyszłych pokoleń.

Aby zabytek mógł podlegać ochronie i opiece, powinien znajdować się w stanie, który pozwala na rozpoznanie jego wartości zabytkowych, autentyczność i integralność, możliwość identyfikacji. Zabytek, aby mógł podlegać ochronie i opiece, powinien być zachowany w takim stanie, który umożliwia rozpoznanie jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej. Nie musi być w pełni odrestaurowany ani kompletny ważne jest, aby posiadał cechy pozwalające na uznanie go za świadectwo przeszłości.

Zabytek powinien posiadać oryginalne elementy konstrukcyjne, materiałowe lub stylistyczne, które świadczą o jego pochodzeniu, epoce i funkcji. Obiekt powinien dawać możliwość rozpoznania jego znaczenia dla historii, sztuki, nauki lub kultury. Nawet jeżeli częściowo zniszczony, zabytek powinien mieć czytelną formę, kształt lub plan, który pozwala go sklasyfikować i interpretować. Zabytek nie może być w stanie całkowitego rozpadu, który uniemożliwia jego identyfikację lub ocenę wartości. Musi istnieć fizycznie i być rozpoznawalny jako obiekt historyczny (uprawnienia budowlane).

Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru zabytków

Zabytek powinien być zachowany w takim stanie, który pozwala na identyfikację jego pochodzenia i znaczenia kulturowego. Nawet obiekt zniszczony może podlegać ochronie, o ile zachował cechy świadczące o jego wartości dla dziedzictwa narodowego.

Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru zabytków odbywa się w trybie administracyjnym, zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wojewódzki konserwator zabytków przeprowadza oględziny obiektu, aby ocenić jego stan zachowania, wartość historyczną, artystyczną lub naukową (program egzamin ustny).

Właściciel i inne strony postępowania są informowane o wszczęciu postępowania, możliwości zapoznania się z dokumentacją, prawie do zgłaszania uwag i wniosków. Jeśli obiekt spełnia kryteria zabytku, wojewódzki konserwator zabytków wydaje decyzję administracyjną o wpisie do rejestru. W decyzji wskazuje się dane identyfikacyjne zabytku, jego lokalizację, uzasadnienie wpisu.

Z chwilą wpisu do rejestru, zabytek uzyskuje pełną ochronę prawną. Oznacza to m.in. konieczność uzyskania zgody konserwatora na prowadzenie jakichkolwiek prac budowlanych, remontów czy przekształceń. Właściciel ma prawo odwołać się od decyzji do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ustawowym terminie (zwykle 14 dni od doręczenia decyzji)program TESTY UPRAWNIENIA BUDOWLANE - aplikacja na telefon).

Organ ochrony zabytków

Organami ochrony zabytków są instytucje i urzędnicy powołani do nadzorowania, kontrolowania i wspierania działań związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego w Polsce. Działają one na różnych szczeblach administracji od ogólnokrajowego po lokalny. Głównym organem ochrony zabytków w Polsce jest Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, wspierany przez Generalnego Konserwatora Zabytków oraz wojewódzkich konserwatorów. Ważną rolę pełnią także samorządy, które opiekują się dziedzictwem lokalnym (opinie o programie).