Technika rysowania

Hoffmann, jeden z absolutnych mistrzów rysunku, w skali, nie waham się myśleć, europejskiej, pokazuje, co można zrobić, mając do dyspozycji papier, ołówek, węgiel prasowany, pędzel z czarną temperą, piórko z tuszem. Wystawa w Galerii Osobliwości pokazuje jeszcze innego Hoffmanna niż ten, do którego przyzwyczaiły nas dziesiątki jego ekspozycji z ostatniego trzydziestolecia. Jest to Hoffmann z pracowni i kuchni, z przypadku i z zamysłu. Hoffmann rysujący „poważnie” i rysujący z odruchu, na marginesie, dla ćwiczenia ręki. Dziesiątki chwytów, sposobów, technik rysowania. Cały świat form, bogaty, wirujący, pełniejszy niż niejedna wystawa malarstwa (program uprawnienia budowlane na komputer).

Hoffmannowski zachwyt ciałem. Ciało, wciąż nienasycony temat sztuki, od ciał zwierząt w Altamirze, ciał tanagryjskich i ciał Praksytelesa. To jest także tradycja: życie ciała. Jeśli tyle już tysięcy lat ta śmieszna ludzkość potrafi ekscytować się dłonią niemowlęcia i piersią siedemnastolatki, jakże dziwić się artystom, że lubią te smaki utrwalać (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Hoffmann nie znosił kontrkultury, bo kultura, więc i sztuka, była dlań - jest - najwyższym przejawem sensu, więc porządku życia. Uczniem Hoffmanna był Zbylut Grzywacz, dla którego (przez długie lata) jedynym odpowiedzialnym kryterium dzieła sztuki była jego prawda albo kłamstwo. Greczyński, uczeń Grzywacza, był dzieckiem kontrkultury (uprawnienia budowlane). Odrzucał tradycję dzieła sztuki i nie szanował kultury jako zbioru świętych Wartości. Ale na pewno był bliżej Hoffmanna niż Andy Warhola. Wszyscy trzej podzielali po prostu przekonanie, że źródłem sztuki jest cierpienie, bo życie jest cierpieniem, a sztuka jest życiem.

Historyczne momenty

Cóż bardziej denerwującego niż rozłożone na blisko 700 stron perorowanie dwóch znanych przedstawicieli elit, którzy opowiadają, jak w historycznych momentach byli od innych przenikliwsi (jeden w ocenie tomizmu, inny komunizmu), wychwalają też jeden drugiego, podczas gdy prowadzący debatę mistrz ceremonii podsuwa do skomentowania cytaty i fakty (program egzamin ustny)?

Wielu spośród tych, którzy książkę Adama Michnika, Józefa Tischnera i Jacka Żakowskiego wyobrażają sobie zanim ją wzięli do ręki, wygłasza podobne opinie. Gruby i wcale nie tani tom ma jednak wyjątkowe powodzenie w księgarniach, co - między innymi - wskazuje, że Między Panem a Plebanem jest niekoniecznie tym, czym się może wydawać.

W jednej z recenzji (Kinga Dunin, Adam Michnik w owczej skórze, „Ex Libris”, czerwiec mówi się delikatnie, lecz otwarcie, że „Michnik nie cieszy się powszechną sympatią”. To rzecz znana. Są ludzie, którzy mają powody, by go nie lubić (opinie o programie). Takie na przykład, że to nie oni, lecz on napisał w więzieniu kilka bardzo poczytnych książek. W jego sprawie odbył się 8 marca 1968 pamiętny wiec na Uniwersytecie. On znalazł się pod telefonem w Maisons-Laffitte, gdy zadzwonił tam Jacek Kuroń, mówiąc otwartym tekstem z Warszawy: „Zacznij ogranizować powielacze!” - i tak się zaczęła historia „drugiego obiegu”. On słowami: „Jestem siła antysocjalistyczna!” uspokoił tłum chcący zlinczować milicjantów w Otwocku. On uparł się nie opuszczać celi na Rakowieckiej, gdy go ekspediowali na Lazurowe Wybrzeże. Bez którego to irracjonalnego gestu nie byłoby zapewne artykułu Adama Michnika Wasz prezydent, nasz premier - napisanego wbrew wielu ludziom dobrej woli a oznaczającego przejęcie władzy od komunistów (segregator aktów prawnych).

Aż się prosi, by u kogoś takiego szukać wad charakteru, tropić niekonsekwencje myśli, wskazywać na pomieszanie moralistyki i pragmatyki politycznej, urządzać mu psychoanalizę. Innymi słowy: rozmontować Michnika, jakoś go na własny użytek unicestwić. W książce ks. Tischner zwraca swemu rozmówcy uwagę: „Grałeś moralnością. A kto gra moralnością - poniża innych, choćby tego nie chciał”. Michnik przyznaje, że z natury jest fanatykiem: „Doceniam tę Boską łaskę, że nie żyłem w stalinizmie. Bo byłbym komunistą i takich ludzi jak Józek bym niszczył z absolutną bezwzględnością”  (promocja 3 w 1).