Brak źródeł

Średnią liczebność rodzin rzemieślników wiejskich, ustaloną zresztą - wobec braku źródeł - szacunkowo na po 2 rodziny we wsi, przyjąć chyba trzeba w takiej wysokości jak dla rodzin zagrodniczych, a więc po 5 osób w rodzinie. Po omówieniu i ustaleniu wskaźników można przeprowadzić próbę obliczenia prawdopodobnej liczby zaludnienia Żuław Gdańskich w połowie XVII w (program uprawnienia budowlane na komputer). Części składowe rachunku są następujące: 137 gospodarstw do 2 włók po 9 osób (rodzina plus służba), co stanowi 1233 osoby; 255 gospodarstw ponad 2 włóki po 10 osób (rodzina plus służba) - 2550 osób; 154 gospodarstwa zagrodnicze po 5 osób - 770 osób; rodziny duchownych protestanckich z 9 parafii po 6 osób - 54 osoby; nauczyciele i organiści z 14 ośrodków (parafie i kaplice) po 6 osób - 84 osoby; 50 rzemieślników (po 2 na wieś) po 5 osób - 250 osób; komornicy i starzy ludzie nie wykazani przez źródła - 250 osób. W sumie otrzymujemy 5191 osób (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Przyjąć więc można w zaokrągleniu liczbę 5200 osób. Daje to średnie zaludnienie 4,8 na włókę ziemi uprawnej i około 29 (28,8) osób na 1 km², licząc po 6 włók na km² . Liczby te są do przyjęcia w zestawieniu zarówno z danymi ustalonymi dla sąsiednich Żuław Elbląskich, jak też z liczbą ludności znaną nam dla końca XVIII w. W połowie XVII w. średnia dla Żuław Elbląskich wynosiła 25 osób na km², w końcu XVII w. - około 30 osób, a w 1772 r.- około 44 osób na km²  (uprawnienia budowlane).

Żuławy Gdańskie w 1793 r. liczyły 7115 mieszkańców, co przy 1159 włókach uprawnych daje średnie zaludnienie 6,1 osób na włókę i odpowiednio około 37 ludzi na km. Liczby te przekonują, że próba ustalenia zaludnienia Żuław Gdańskich w XVII w. nie zawiera rażących błędów, a dalsze badania przyniosą może konieczne korekty (program egzamin ustny).

Księgi gruntowe

Kupno i sprzedaż pojedynczych kawałków ziemi, aż do całych gospodarstw włącznie, to sprawy codzienne na wsi żuławskiej w XVII w. W okresie poprzedzającym utworzenie dla tych wsi ksiąg gruntowych władze zabiegały spodziewanych efektów. Jeszcze w 1643 r. burmistrz wspomina, że nadal chłopi żuławscy nie zachowują porządku w sprawach sprzedaży gospodarstw. Wydał on jednocześnie zarządzenie, ogłaszane jak poprzednio z ambon kościołów, że nie wolno rozdrabniać areału gospodarstw przez częściową sprzedaż kawałków ziemi (opinie o programie).

Podobnie sprzężaj, wyposażenie gospodarstwa w narzędzia i w ogóle inwentarz powinien być nienaruszony w chwili przekazania gospodarstwa nowemu właścicielowi. W 1665 r. utworzono i rozpoczęto prowadzić księgi gruntowe zarówno dla wsi pańszczyźnianych, jak i dla wolnych. Księgi te zawierają jednak wpisy spraw zaistniałych wcześniej. Wydaje się, że materiału dostarczyć mogły lokalne księgi ławnicze. W księgach gruntowych spotyka się bowiem wzmianki i powoływanie się na zapisy w księgach ławniczych poszczególnych wsi. Prowadzenie ksiąg gruntowych dla wsi żuławskich napotykało jednak, jak się wydaje, jakieś trudności, ponieważ w zapisach są pewne luki między księgami z 1665 r. a następnymi. W lutym 1680 r. władze wydają w tej sprawie zarządzenie, ogłaszane na Żuławach również przez drukowane ulotki, a wyznaczające czteromiesięczny termin na zgłoszenie wszelkich dokumentów do zakładanych ksiąg gruntowych (segregator aktów prawnych).

Ogłoszono w nim, że po wyznaczonym terminie wszystkie dokumenty nie zapisane w księdze gruntowej nie będą miały waloru prawnego, lecz będą tylko nudum Chyrographum. Zarządzenie to wywołuje zdumienie, ponieważ czytamy w nim o akcji przygotowawczej do utworzenia ksiąg gruntowych, a skądinąd wiemy, że od 1665 r. podobne księgi były już prowadzone. Istotnie, w 1681 r., w wyniku zebrania materiałów przewidzianych w rozporządzeniu, powstały nowe księgi gruntowe dla wsi pańszczyźnianych i wolnych (promocja 3 w 1). Nasuwa się tu pytanie, jaki był cel dwukrotnego rozpoczynania i prowadzenia ksiąg gruntowych? Z cytowanych źródeł wynika, że sami chłopi nie byli skorzy nawet do dbania o wpisy do własnych wiejskich ksiąg ławniczych swoich transakcji ziemią i gospodarstwami.