Krańcowa podejrzliwość

Podobnie okoliczność, gdy obserwacje zgadzają się z teorią, wzmacnia uogólnienie. Przede wszystkim, jeśli teoria znalazła liczne potwierdzenia w innych przypadkach o niezbyt odmiennym charakterze, to uzyskujemy możliwość posłużenia się wielką liczbą dodatkowych danych doświadczalnych na poparcie nowego uogólnienia (program uprawnienia budowlane na komputer).

Nawet jeżeli teoria nie znalazła potwierdzenia gdzie indziej, ale przynajmniej pozostaje w zgodności z innymi znanymi faktami i przyjętymi uogólnieniami, to wówczas na korzyść nowego uogólnienia można stwierdzić, że nie jest ono odosobnione lub sprzeczne z ogółem dotychczasowej wiedzy. Z tych względów fizycy są skłonni uporczywie trzymać się stanach teorii przed wprowadzeniem nowych uogólnień. Cechuje ich krańcowa podejrzliwość względem uogólnień (a nawet samych przytaczanych faktów) nie dających się poprzeć teoriami zgodnymi z resztą nauki. Uogólnienia czysto empiryczne nie są zbyt poważane, chyba że zostały “wyjaśnione" (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Takie poleganie na teorii prowadzi do błędów dwu rodzajów. Robiono niesłuszne uogólnienia opierając się na zbyt małej liczbie obserwacji, gdy tylko uogólnienia te zdawały się zgadzać z uznanymi teoriami. Podobnie odrzucano poprawne uogólnienia, jak np. istnienie zjawisk hipnotycznych, ponieważ były one lub raczej wydawały się być sprzeczne z przyjętymi teoriami. Niemniej jednak omawiane kryterium jest niezwykle ważne, a jego wielka użyteczność stanowi zasadniczą przyczynę stosunkowo znacznego rozwoju nauk fizycznych (uprawnienia budowlane).

Uczeni

I wreszcie, można by prawdopodobnie powiedzieć, że nie istnieje uogólnienie całkowicie poprawne, natomiast tylko nieliczne uogólnienia opierające się na obszernych danych są zupełnie błędne. Bez względu na to, jak starannie i dokładnie określi się pewną klasę, prawie zawsze znajdzie się jakiś odosobniony jej element, różniący się w taki sposób, że narusza on mocno ugruntowane uogólnienie (program egzamin ustny). To, że Słońce wschodziło już miliony razy i że istnieje mocno ugruntowane teoretycznie wyjaśnienie tych obserwacji, nie wyklucza możliwości ewentualnych wyjątków. Wydaje się prawic pewne, że kiedyś zdarzy się dzień, w którym Słońce nie wzejdzie. Uczeni napotkawszy zjawiska sprzeczne z dawno już uznanymi uogólnieniami nie są bynajmniej tak zmartwieni, jak powinni by być zdaniem filozofów. Wysubtelniają tylko dotychczasowe określenie klasy dodając nowe wymagania i ograniczenia. Pozwolą im to znów przewidywać odpowiednie zjawiska tak, jak gdyby nie doznali uprzednio niepowodzeń (opinie o programie).

Gdy wiele danych przemawia za uogólnieniem, sprzeczne zaś są z nim tylko nieliczne obserwacje, wówczas zgodnie z zasadami logiki uogólnienie należy odrzucić. „Żadna liczba potwierdzających świadectw nie może dowieść słuszności wnioskowania indukcyjnego, ale jeden wynik sprzeczny może je obalić". W rzeczywistości uczeni nie kierują się tym poglądem. Są oni skłonni odczuwać, że tam, gdzie jest dym, musi być też ogień. Może wyniki sprzeczne są spowodowane błędami doświadczalnymi lub też klasa, do której zastosowano uogólnienie, nie jest określona wystarczająco ściśle. Jeśli świadectwa sprzyjające mają taki charakter, że -wydaje się niemożliwe, by pojawiły się one wskutek przypadku, to wówczas istnieje prawdopodobnie, pomimo wyjątków, jakaś reguła ogólna (segregator aktów prawnych).

Jasne jest, że wyjątki świadczą o potrzebie zmian i wysubtelnień uogólnienia, ale dopóki nie są tak liczne, że ogólny obraz narzuca przeświadczenie o ich przypadkowym pochodzeniu, dopóty nie należy, opierając się na nielicznych wyjątkach, odrzucać całości koncepcji o istnieniu związków między badanymi zjawiskami. Odpowiedniego przykładu dostarcza nam prawo Dulonga i Petita stwierdzające, że iloczyn ciepła właściwego przez ciężar atomowy ciała stałego wynosi około 2 kalorii na stopień. Było to początkowo prawo czysto doświadczalne, pozbawione jakiegokolwiek teoretycznego wyjaśnienia. Znajdowało się ono w odosobnieniu od reszty nauki i musiało „stać na własnych nogach" (promocja 3 w 1).