Najgęstsza sieć kościołów

Nadal funkcjonowały dawne szesnastowieczne kaplice w Krzywym Kole, Miłocinie, Stanisławowie i Wróblewie. Do tej liczby doszła kaplica w Długim Polu, która powstała tam zapewne ze względu na sąsiedztwo z katolicką parafią w Giemlicach, wsi należącej do biskupa włocławskiego. Najgęstsza sieć kościołów z przewagą parafii jednowioskowych obejmuje obszar wsi pańszczyźnianych. Rzadsza jest taka sieć wśród wsi wolnych (program uprawnienia budowlane na komputer). Na 10 wsi wolnych przypada tylko jedna parafia w Bogatce oraz dwie kaplice filialne: w Stanisławowie i Wróblewie. Wytłumaczenie tego zjawiska jest proste. Większość osad stanowiących wsie wolne została ponownie osiedlona w połowie XVI w^T. po okresie zniszczeń spowodowanych wylewami Wisły, miały one więc, jak się wydaje, młodszą metrykę. Ponadto, co wywarło chyba wpływ decydujący, ludność zasiedlająca te wsie w połowie XVI w. była w dużej części pochodzenia holenderskiego i wyznania menonickiego  (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

W krajobrazie żuławskim drogi były nierozerwalnie związane z siecią wodną, a zarazem zależne od niej. Nawet pobieżne zapoznanie się z ustawą wiejską z końca XVI w. może utwierdzić nas w tym przekonaniu. Już pierwszy z jej 32 paragrafów wymienia na przemian obowiązek naprawy dróg, konieczność czyszczenia rzek i kanałów oraz naprawy wałów. Sieć dróg była dość gęsta. W zasadzie każda wieś miała połączenie z sąsiadującymi z nią osadami. Tak przedstawiali tę sprawę przysiężni i zainteresowane strony powołując się na postanowienia Landtafel oraz ustawy wiejskiej. Naturalnie, nie wszystkie odcinki dróg miały jednakowe znaczenie. Przez Żuławy Gdańskie wiodło kilka dróg ważniejszych, pozostałe miały tylko charakter lokalny (uprawnienia budowlane).

Prom

Przebieg ważniejszych dróg zrekonstruować można z dużym chyba prawdopodobieństwem, wychodząc od punktów, w których funkcjonowały w XVII w. przeprawy promowe na Wiśle. W pierwszej ćwierci XVII w. Gdańsk kontrolował przeprawy promowe koło Koźlin, Kiezmarka i Gdańska przy Gęsiej Karczmie (program egzamin ustny). Nie były to wszystkie promy funkcjonujące na odcinku Wisły poniżej Tczewa. W XVII w. istniały jeszcze trzy dalsze przeprawy, obsługiwane jednak przez przewoźników zamieszkujących na prawym brzegu Wisły, już na terenie Żuław Wielkich. Były to promy w Palczewie, Ostaszewie i w pobliżu Drewnicy. Otrzymujemy więc łącznie pięć przepraw promowych : Koźliny-Boręty, Steblewo-Palczewo , Leszkowy-Ostaszewo, Kieżmark-Dworek i Błotnik-Drewnica. Prom przy Gęsiej Karczmie nie ma większego znaczenia dla rekonstrukcji sieci dróg lokalnych na Żuławach Gdańskich. Biorąc pod uwagę istniejącą sieć dróg, uwidocznioną choćby na mapach XIX w., oraz wspomniane promy funkcjonujące w XVII w., można wykreślić przebieg ważniejszych dróg Żuław Gdańskich zmierzających od Wisły w kierunku Gdańska, jak również w poprzek Żuław w kierunku Wyżyny (opinie o programie).

Drogi wychodzące z dwu przepraw: Drewnica-Błotnik oraz Dworek-Kieżmark zbiegały się w Cedrach Małych, by dalej przez Koszwały, Woclawy i Przejazdowo dotrzeć do Gdańska. Droga przekraczająca Wisłę przy przeprawie Ostaszewo-Leszkowy kierowała się dalej przez Cedry Wielkie, Trutnowy w pobliże Grabin. Tu rozwidlała się ona i jedna jej odnoga kierowała się przez Roszkowo do Pruszcza i do drogi Tczew-Gdańsk, druga zaś skręcała na Stanisławowo, by przez Wocławy i znany już odcinek drogi przez Przejazdowo dotrzeć do Gdańska. Z przeprawy Palczewo-Steblewo wychodziła droga, która przez Krzywe Koło docierała wprost do Pszczółek na drodze Tczew-Gdańsk (segregator aktów prawnych). Droga ta w Krzywym Kole uzyskiwała połączenie przez Suchy Dąb, Ostrowite i Grabiny z drogą docierającą, jak wspomniano, do Gdańska przez Przejazdowo. Sytuacja w pobliżu Koźlin jest dość zagmatwana. Przeprawa Boręty-Koźliny miała połączenie w okolicach Krzywego Koła z drogą Steblewo-Pszczółki, jak również z drogą przecinającą całe Żuławy

i zmierzającą przez Przejazdowo do Gdańska. Są również informacje źródłowe, że na przeprawę Boręty-Koźliny, a nawet dalej na przejście Palczewo-Steblewo, kierował się też ruch zmierzający z Tczewa przez Czatkowy na Żuławy Wielkie. Dziwi to, ponieważ Tczew z pewnością miał bliższe przeprawy przez Wisłę (promocja 3 w 1).