Niwelacja

Niwelacją nazywamy prace geodezyjne mające na celu określenie różnicy wysokości punktów powierzchni terenu, a także ich wysokości w stosunku do przyjętej powierzchni odniesienia, przeważnie poziomu morza (program uprawnienia budowlane na komputer).

Niwelację przeprowadza się w celu przedstawienia rzeźby terenu. Jest ona potrzebna do projektowania budowy i eksploatacji różnych budowli. Niwelację dzielimy na geometryczną i trygonometryczną.
Niwelację geometryczną przeprowadza się poziomą osią celową, którą otrzymuje się za pomocą instrumentów nazywanych niwelatorami (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Niwelację trygonometryczną przeprowadza się nachyloną pod kątem do poziomu osią celową za pomocą teodolitów. Podczas wykonywania tej niwelacji mierzy się kąty pionowe i odległości między niwelowanymi punktami.
Oprócz niwelatora lub teodolitu do niwelacji niezbędne są specjalne łaty (uprawnienia budowlane).

Najczęściej łaty niwelacyjne są drewniane, choć wyrabia się je też z metalu. Laty są dwu-, trzy- lub czterometrowej długości jednolite lub złożone z dwóch odcinków połączonych zawiasami. Szerokość łat wynosi 8-10 cm, zaś grubość 2-3 cm. Na jednej płaszczyźnie łaty naniesiona jest podziałka centymetrowa, namalowana farbą olejną, na przemian białą i czerwoną lub białą i czarną, w postaci pasków o szerokości 1 cm i długości dochodzącej do środka łaty. Decymetry opisywane są liczbami od dołu łaty ku górze.

Obserwując podziałkę łaty przez lunetę dokonujemy odczytu na poziomej nitce krzyża, sprawdzając, w którym miejscu podziałki przecina ona łatę. Odczyty na łacie wykonujemy z dokładnością 1 mm. Najpierw odczytujemy decymetry i centymetry, a następnie szacujemy milimetry. Ponieważ obraz w lunecie jest odwrócony, dlatego wszystkie opisy decymetrów podziału na łacie nanosi się odwrotnie (program egzamin ustny).

Obraz łaty w polu widzenia lunety w momencie, gdy odczyt wynosi 1305 mm.
Podczas wykonywania odczytów łata powinna być ustawiona pionowo. Aby wykonać odczyt w położeniu pionowym łaty, zaleca się pochylać łatę lekko do przodu i do tyłu, tak aby przechodziła ona przez położenie pionowe. Najmniejszy odczyt na łacie będzie odpowiadał pionowemu położeniu łaty (opinie o programie).

Współcześnie produkowane niwelatory

Współcześnie produkowane niwelatory można podzielić na:
- niwelatory libelowe (z libelą podłużną na lunecie),
- niwelatory z samopoziomującą się osią celową lunety.
Niwelatory libelowe, ze względu na sposób połączenia lunety ze spodarką, dzieli się z kolei na dwie grupy:
- niwelatory z lunetą stałą,
- niwelatory z lunetą ruchomą (luneta może być przekładana na spodarce).

Niwelatory libelowe z lunetą stałą, ze względu na konstrukcję, dzieli się na:

1) niwelatory libelowe z lunetą stałą i śrubą elewacyjną;

2) niwelatory libelowe z lunetą stałą bez śruby elewacyjnej (segregator aktów prawnych).

Obecnie zaniechano już produkcji niwelatorów libelowych z lunetą ruchomą, a także niwelatorów z lunetą stałą bez śruby elewacyjnej. Niwelator z lunetą stałą i śrubą elewacyjną składa się ze spodarki ze śrubami nastawczymi oraz połączonych obrotowo ze spodarką lunety opartej na podpórkach i libeli. Część górna instrumentu może się obracać w stosunku do spodarki, a unieruchomienie jej wykonuje się za pomocą śruby zaciskowej. Libela zamocowana jest na lunecie razem z układem pryzmatów, przekazujących obraz połówek końców pęcherzyka w pole widzenia lunety.

Położeniu libeli w punkcie zerowym odpowiada zejście się końców połówek pęcherzyka. Podczas nachylania osi libeli pokrycie się połówek pęcherzyka zostaje naruszone. Obraz łaty z obrazem libeli w polu widzenia lunety niwelatora. Śruba elewacyjną służy do przesuwania lunety razem z libelą w płaszczyźnie pionowej nie zmieniając ich wzajemnego położenia względem siebie. Pozwala to na bardzo szybkie i wygodne dla obserwatora poziomowanie osi celowej. Polskie Zakłady Optyczne produkują aktualnie niwelatory techniczne tego typu w kilku wariantach (promocja 3 w 1). Niwelator z samopoziomującą się osią celo- w ą ma specjalne urządzenie w postaci kompensatora automatycznie doprowadzającego oś celową w położenie poziome.

Najbardziej przydatny dla celów budowlanych jest niwelator produkcji firmy Carl Zeiss Jena (NRD) Koni 025. Najistotniejszą zaletą tego niwelatora jest to, że nie potrzeba osi celowej poziomować libelą, ale dzięki kompensatorowi, działającemu na zasadzie pionu, sama układa się w poziomie.