Różnica szerokości nawy głównej

Różnica szerokości nawy głównej i prezbiterium narzucała rozmaite rozwiązania dachów. Niekiedy część prezbiterialna i nawa główna były przekryte wspólnym dachem o jednopoziomowej kalenicy (program uprawnienia budowlane na komputer). Jeśli dach był dostosowany do szerokości nawy głównej (rozwiązanie charakterystyczne w Wielkopolsce), to wokół prezbiterium formował się szeroki okap; jeśli dach dostosowano do szerokości prezbiterium, to strop nawy głównej był przy ścianach zewnętrznych nieco obniżony, co tworzyło zaskrzynienia (rozwiązanie często spotykane w Małopolsce).

Niekiedy wykonywano niższy dach nad prezbiterium i wyższy nad nawą główną. Takie rozwiązania z dwupoziomową kalenicą były charakterystyczne dla kościołów śląskich (program uprawnienia budowlane na ANDROID).
Stropy w kościołach podwieszano do konstrukcji dachu. Pokrycie dachów stanowiły gonty. Do wyjątków należy kościół w Rychnowie na Mazurach (z 1714 r.), którego dach jest pokryty trzciną.
Początkowo korpus kościoła nie miał wież. Stawiano je oddzielnie w pobliżu kościoła. Pełniły one funkcję dzwonnicy oraz czatowni. Miały kwadratowy rzut i charakterystyczny, zwężający się ku górze kształt. Piękna dzwonnica wolno stojąca z roku 1609 zachowała się do niedawna w Bochni (spłonęła w 1987 r., odbudowana w 1992 r.) (uprawnienia budowlane).

Łączenie wież z bryłą kościoła nastąpiło w XVI i XVII w., przy czym dzwonnice zarówno wolno stojące, jak i dostawiane do korpusu kościoła, mają konstrukcję szkieletową. Głównymi elementami nośnymi są cztery słupy ustawione w narożnikach, wsparte na podwalinach, nachylone nieco ku środkowi i powiązane misternie ryglami i zastrzałami.

Ta nieco rozkraczona i bardzo stateczna konstrukcja skutecznie przenosi ciężar oraz naprężenia dynamiczne od rozkołysanych dzwonów, umieszczonych w nadwieszonej izbicy. Izbice, czyli pięterka dzwonowe, nawiązujące formą do średniowiecznych drewnianych hurdycji obronnych, mają ściany pionowe w odróżnieniu od nachylonych ścian korpusu wieży. Ściany izbicy są obite pionowymi deskami wyciętymi u dołu w ornamenty, dające koronkowy motyw cienia (program egzamin ustny). Wieże kościołów w Haczowie, Dębnie Podhalańskim, Białce Tatrzańskiej, Grywałdzie, Żernicy, Osieku, Harklowej i wielu innych mają nadwieszone izbice.

Zwieńczenie wieży

Zwieńczenie wieży stanowi dach namiotowy zakończony smukłą iglicą (opinie o programie). Niekiedy w narożnikach dachu występują dodatkowe wieżyczki o mniejszej wysokości, zachowane do dziś, np. w Woli Radziszowskiej, a mające prawdopodobnie wspólny rodowód z urzekającą formą zwieńczenia wieży kościoła NMP w Krakowie. W XVII i XVIII w. wieże tracą swój charakter obronny i otrzymują barokowe hełmy z latarniami, a w niektórych kościołach wieżę zastępuje skromna sygnaturka, usytuowana najczęściej pośrodku kalenicy.

Korpus nawy, a często i prezbiterium otaczano podcieniami, zwanymi też sobotami, chroniącymi zrąb kościoła przed zamakaniem. W celu osłony ludzi czekających na otwarcie kościoła niekiedy soboty obijano deskami na dłuższych odcinkach, a nawet wykonywano je w pełnej konstrukcji wieńcowej. W XVIII w. soboty otaczały większość kościołów. Do dziś zachowało się kilka takich obiektów.

Drewniana architektura sakralna mocno zakorzeniona w tradycjach ciesielskich rozwijała się i przeobrażała. W XVII i XVIII w. pojawiają się rozwiązania oparte na odmiennych niż uprzednio planach poziomych, niekiedy centralnych. Ciekawsze rozwiązania stanowią: kościółek na planie ośmioboku w Wyszynie (woj. wielkopolskie), trójnawowy kościółek w Tomaszowie Lubelskim i kościółek odpustowy św. Anny w miejscowości Olesno (woj. opolskie) (segregator aktów prawnych).
W większości kościołów wyposażenie wnętrza zachowało się tylko fragmentarycznie.

Największe szkody wyrządziło przenikanie kultury mieszczańskiej na wieś. W związku z tym w początkach XX w. zaczęto bezwzględnie usuwać z wnętrz kościołów elementy czystej sztuki ludowej, zastępując je często przedmiotami bez wartości artystycznej, tandetnymi, seryjnie produkowanymi. Zasłaniano też wspaniałe polichromie stropów i ścian przez przemalowanie lub odeskowanie (promocja 3 w 1).