Scenariusze eksploracyjne

Drugim warunkiem uwiarygodnienia metod scenariuszowych jest kompletność i sekwencyjność elementów, z których scenariusze są konstruowane, u M. Mesarovicia i E. Pestela były to następujące cechy:

1. System światowy został przedstawiony w postaci współzależnych podsystemów nazwanych regionami (program uprawnienia budowlane na komputer). Było to potrzebne do oddania różnorodności politycznych, gospodarczych i kulturalnych układów występujących w obrębie systemu światowego.
2. Systemy rozwoju regionalnego są przedstawione w postaci zupełnego zbioru opisów wszystkich istotnych procesów rządzących ich ewolucją, tj. procesów fizycznych, ekologicznych, technicznych, gospodarczych, społecznych itp. Opisy te są powiązane w wielopoziomowy hierarchiczny układ, odpowiadający wchodzącym tu w grę dyscyplinom naukowym.
3. Wzięto pod uwagę oczywistą zdolność systemu rozwoju światowego do przystosowywania się i zmian w drodze procesów, które mogą odwrócić lub zmniejszyć do minimum klęski zdające się zagrażać przyszłemu rozwojowi (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Są one najbliższe prognozowaniu trendów, jednak o zdecydowanie wyższym poziomie swobody. Trend jest projekcją przyszłości wyprowadzonej z wiedzy o przeszłości. Wszystkie zjawiska mają bowiem pewien poziom bezwładności w odniesieniu do struktur przestrzennych. Ten poziom bezwładności jest bardzo wysoki. Nawet zmiany całych systemów społeczno-gospodarczych powodują bardzo powolne przekształcanie struktur. Wiedza o bezwładności struktur powinna być więc czerpana z przeszłości (uprawnienia budowlane). Rozpoznanie przeszłości daje podstawę do wnioskowania o bezwładności i sile motorycznej procesu dla osiągnięcia możliwości sterowania. Teraźniejszość rozdziela więc dwa stany wiedzy:

• co do przeszłości, która może być udokumentowana empirycznie i stanowi zasób wiedzy,
• co do przyszłości, która może być opisana jedynie wyobraźnią.

Trend jest tutaj wątkiem łączącym te dwa stany. Jest wkraczaniem w indeterminizm przyszłości („jedynie pewne jest to, że przyszłość jest niepewna") (program egzamin ustny).

Scenariusze kontrastowe

Jest to szczególny typ scenariuszy trendowych odpowiadających na pytanie: jak rozwinie się proces jeżeli (gdy)…? Istotą tego typu scenariuszy jest przyjęcie różnych założeń wyjściowych (np. różnych aspiracji społeczeństwa;, czy różnego tempa wzrostu gospodarczego). Scenariusze te są bardzo inspirujące i weryfikujące ujęcie trendowe. Powstały zresztą na bazie nietrafności scenariuszy trendowych. Są one także przydatne w fazie konstruowania prescenariuszy, tworzących zbiór ograniczeń brzegowych dyscyplinujących pole rozważań scenariuszowych (opinie o programie).

Mają zdecydowanie normatywny charakter, przedstawiając np. hipotetyczny „obraz docelowy" systemu, jego struktury, organizacji. Są one konstruowane w celu porównawczym ze scenariuszami trendowymi. Umożliwiają ich weryfikację, szczególnie w aspekcie możliwości realizacji najkorzystniejszej struktury systemu i jej organizacji. Powyższe typy scenariuszy zostały zweryfikowane praktycznie i przyswojone przez polską literaturę (segregator aktów prawnych).

Opisują logiczny i zdeterminowany ciąg zdarzeń wyprowadzonych z sytuacji wyjściowej (np. diagnozy ostrzegawczej) i poprzez dominujące tendencje prowadzą do projekcji przyszłości. Projekcje te mogą być generowane z założeniem:

• braku interwencji podmiotu sterującego (realizatora),
• z interwencją podmiotu sterującego.

Oczywiście a priori zakłada się w ogóle istnienie podmiotu zdolnego do oddziaływań sterujących (promocja 3 w 1). Brak interwencji podmiotu sterującego tworzy scenariusz w zasadzie jednowariantowy. Natomiast założenie interwencji podmiotu sterującego wyzwala całą wiązkę scenariuszy uzależnionych od czasu i sposobu reakcji podmiotu sterującego w proces rozwojowy.