Skuteczność i subtelność

Inna metoda klasyczna opiera się na metodzie różnicy, stwierdzającej, że jeżeli z dwóch zespołów okoliczności różniących się tylko jednym czynnikiem zespół zawierający ten czynnik prowadzi do danego wydarzenia, drugi zaś zespół nie prowadzi, to czynnik ów może być uważany za przyczynę danego wydarzenia. Na przykład, jeżeli różne grupy szczurów otrzymują to samo pożywienie w identycznych warunkach, z tym jednak wyjątkiem, że jedna grupa otrzymuje również pewien specyfik, to fakt, że szczury tej grupy natychmiast zdychają, jest argumentem na poparcie hipotezy, że specyfik ten zabija szczury. Ale jej nie udowadnia (program uprawnienia budowlane na komputer). Uzyskany wynik mógł być również spowodowany przez przypadek; być może, szczury zdechłyby i tak, z innych przyczyn. Trudność wiąże się z wyrażeniem „identyczne okoliczności", ponieważ okoliczności nie są nigdy ściśle identyczne. W najlepszym przypadku muszą się one różnić albo co do czasu, albo co do miejsca, a w rzeczywistości różnią się także, praktycznie biorąc, pod nieskończenie wieloma innymi względami (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Dla zwalczania tych trudności m. in. opracowano metody statystycznego analizowania doświadczeń (rozdz. 4), rozwinięte już znacznie, jeśli idzie o skuteczność i subtelność. Przy zachowaniu odpowiedniej ostrożności metoda różnicy może okazać się nadzwyczaj użyteczna, lecz bynajmniej nie rozwiązuje automatycznie wszystkich problemów, przede wszystkim dlatego, że bardzo trudno jest zdecydować, w jakim obszarze czasu i przestrzeni należy szukać czynników rozróżniających, a po ustaleniu tego trudno rozpoznać, która spośród niezliczonych różnic jest czynnikiem istotnym (uprawnienia budowlane).

Połączenie zasady zgodności z metodą różnicy zbliża się bardzo do definicji pojęć przyczyny i skutku, zwłaszcza jeżeli jest wsparte badaniami o charakterze statystycznym dla uniknięcia przypadkowych zakłóceń. Jednakże, jak to podkreślono wyżej, przy wybieraniu czynników do sprawdzania, zasady te często pomocne są w niewielkim tylko stopniu (program egzamin ustny).

Rozległe badania

Trzecia z zasad - metoda jednoczesnej zmienności - stwierdza, że jeżeli zmienność natężenia danego czynnika wywołuje równoległą zmienność skutku, to czynnik ten jest przyczyną. Jak widać, stanowi to rozszerzoną odmiany połączenia pierwszych dwóch metod, toteż większość uwag dotyczących tych ostatnich odnosi się również do tej nowej zasady. Wydarzenia, których przyczyny nie są dość oczywiste nawet po dokonaniu poszukiwań, wyjaśniane są często po przeprowadzeniu staranniejszego badania szczegółów samego wydarzenia. W rzeczy samej, jedną z najbardziej podstawowych zasad w nauce jest to, że lepsze zrozumienie zjawiska jest najpewniejszą podstawą jego opanowania i wykorzystania (opinie o programie).

Wymownego przykładu na to dostarcza dziedzina półprzewodników. Zaobserwowany fakt, że pewne próbki soli kamiennej były barwy niebieskiej, nie dał się od razu wyjaśnić. Rozległe badania własności tych próbek, ich przewodności elektrycznej, widma itd. doprowadziły do zapoczątkowania całej gałęzi nauki o ważnych następstwach i praktycznych zastosowaniach w fotografii, (luorescencji, oświetleniu elektrycznym, radarze, elektronice i innych dziedzinach (segregator aktów prawnych).

Pewne rodzaje błędów są na tyle powszechne, że warto je w tym miejscu przedyskutować. Jednym z nich jest rozumowanie metodą błędnego kola, gdzie rzekomy dowód danego twierdzenia zawiera w pewnym punkcie to samo twierdzenie, użyte jako założenie. Oczywiście, fakt taki pozostaje nie odkryty jedynie wtedy, gdy zachodzi w sposób subtelny, lecz warto zapamiętać, że może wślizgnąć się niespostrzeżenie. Jako przykład podobnego błędu może służyć jeden z często cytowanych „dowodów" prawa Maxwella rozkładu prędkości drobin (promocja 3 w 1). Rozpoczyna się on od założenia, że prawdopodobieństwo posiadania przez drobinę danej składowej prędkości x jest niezależne od jej składowych y i z. W rzeczywistości jest to jedna z cech charakterystycznych prawa, którego chcemy dowieść. Trudności mogą też wynikać z pomieszania twierdzeń z ich odwróceniami. Jest to spokrewnione ze sprawą rozróżniania warunków koniecznych i dostatecznych.