Układ pseudodwuskładnikowy

Po czwarte, seria albit-anortyt, charakteryzująca się całkowitą wzajemną rozpuszczalnością w dowolnych stosunkach skrajnych jej członów, nie stanowi pod względem strukturalnym przykładu całkowitego izomorfizmu. Z trzech układów K₂0-A1₂0₃-Si0₂, Na₂0-A1₂0₃-Si0₂, CaO-A1₂0₃-Si0₂ praktyczne znaczenie dla produkcji wyrobów ceramicznych mają tylko dwa pierwsze. Układ pseudodwuskładnikowy KAlSi₃0₈, opublikowany (1935 r.) przez Szerera i Boyena, został podany w postaci skorygowanej. Ciągły szereg stałych roztworów w stopie charakteryzuje się minimum (E) na krzywych likwidus-solidus, odpowiadającym 65% albitu i 35% ortoklazu⁰. Linia AD to krzywa likwidusa dla leucytu, linia DEF to krzywa dla skaleni alkalicznych z minimum przy temperaturze 1063 d: 3°C (program uprawnienia budowlane na komputer).

Powstające „suche” stopy praktycznie pozostają szkliste i tylko z trudem krystalizują (metoda wymuszonej krystalizacji Ponomariewa). Bardzo istotną rolę przy krystalizacji takich stopów odgrywa woda. Rozpuszczona w stopie woda jednocześnie obniża krzywą solidusa. Okoliczności te mogą być wykorzystane w technologii wypalania wyrobów ceramicznych (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Zwiększenie zawartości KAlSi₃0₈ w składzie skalenia, rozszerza zakres temperatur stapiania. Nikulina ustaliła, że czupiński skaleń potasowy, zawierający ok. 70% składnika potasowego, stapia się w wyższej temperaturze w porównaniu ze skaleniem białogórskim, zawierającym do 60% KAlSi₃0₈, i ma szerszy zakres temperatur stapiania (uprawnienia budowlane).

Stałe roztwory ortoklaz albit rozpadają się przy bardzo powolnym studzeniu, tworząc strukturę pertitową mikrozrostki albitu i mikroklinu lub ortoklazu, widoczne pod mikroskopem. Pod względem mineralogicznym skalenie dzieli się na dwie obszerne grupy: 1) skalenie sodowo-potasowe, 2) skalenie sodowo-wapniowe, plagioklazy (program egzamin ustny).

Drobna struktura skaleni

Dla wytwórczości ceramicznej duże znaczenie mają skalenie sodowo-potasowe. Rozróżnia się wśród nich minerały o jednakowym składzie chemicznym lecz różne pod względem sieci krystalicznej - iddadu jednoskośnego (ortoklaz) i układu trój- skośnego (mikroklin). Mniejsze znaczenie mają plagioklazy - stałe roztwory NaAlSi₃0₈ i CaAl₂Si₂0₈ o nieograniczonej rozpuszczalności. Plagioklazy dzieli się na sześć grup: I - albit zawierający do 10% anortytu, II - oligoklaz zawierający 11-20% anortytu, III - andezyn zawierający 21-50% anortytu, IV - labrador zawierający 51-70% anortytu, V - bytowmit zawierający 71-90% anortytu, VI - anortyt. Do dwóch pierwszych grup należą plagioklazy kwaśne, do trzech ostatnich - zasadowe (opinie o programie).

Drobna struktura skaleni ma postać szkieletu trójwymiarowego [Si, A1]₄0₈, w którym część jonów krzemu zastąpiona jest jonami glinu. Im wyższa była temperatura krystalizacji magmy, tym bardziej nieuporządkowane były izomorficzne podstawienia w skaleniach. Jony potasu, sodu, wapnia, baru, strontu rozmieszczone są w szkielecie trójwymiarowym [Si, A1]₄0₈, zajmując wg Szibolda pozycjo izometryczne (segregator aktów prawnych).

W żyłach pogmatytowych skalenie są zasocjow^rane z kwarcem, łyszczykiem, to- pazem, berylem, turmalinem, amfibolami, piroksenami i innymi minerałami. Skalenie sodowo-potasowe topią się kongruentnie: albit w temperaturze 1118°C, anortyt w temperaturze 1550°C. Ortoklaz topi się inkongruentnie w temperaturze 1170°C tworząc stop i leucyt, który topi się w temperaturze 1686°C. W układzie potasowym istnieje kaliofilit K₂0-A1₂0₃ • 2Si0₂ minerał ogniotrwały topiący się w temperaturze 1800°C.

Przy stapianiu skaleni w temperaturze 1300-1360°C następuje zwiększenie ich objętości o 1,5 do 8,5% w przypadku mikroklinów i o 10-11% w przypadku plagioklazów, co związane jest z wydzieleniem najdrobniejszych pęcherzyków pary wodnej. Pęcherzyki te nadają ostudzonemu zestawowi białawy odcień. Stop mikroklinu jest bardziej mlecznobiały, przezroczysty, stop plagioklazu jest również mleczno- biały, lecz mniej przezroczysty (promocja 3 w 1).