Zakorzeniona teoria

Z całą pewnością ignorowanie wiadomości posiadanych przed rozpoczęciem doświadczenia nie jest postawą realistyczną. Czy ktoś użyje do opisania ich wyrazu „prawdopodobieństwo", czy też nic, to jednak z pewnością jest zjawiskiem pospolitym, a nawet prawie powszechnym, że naukowiec w różnym stopniu ufa hipotezom, które ma sprawdzić (program uprawnienia budowlane na komputer). Mogą się one przecież opierać na przekonywających dowodach w postaci choćby uprzednich doświadczeń, nawet jeśli nie potrafimy przypisać im wartości liczbowych lub też jest to związane z wielkimi trudnościami. Jest po prostu faktem, że dla odrzucenia mocno zakorzenionej teorii trzeba bardziej przekonujących danych niż w przypadku teorii opartej na chwiejnych podstawach (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Wspomniano o pewnym sposobie uwzględniania uprzednio posiadanych wiadomości, który nie wymaga zmiany metody ogólnej. Polega on na włączeniu posiadanych uprzednio wiadomości o słuszności sprawdzanych hipotez (lub wartości parametrów) do rozważań zmierzających do ustalenia dopuszczalnych poziomów ryzyka a i /?. Odnośnie do tych poziomów trzeba podjąć decyzję i wydaje się słuszne, by uwzględnić przy tym zarówno uprzednie wiadomości, jak konsekwencje omyłki. W pewnej chwili należy przekształcić sądy jakościowe w wielkości liczbowe (uprawnienia budowlane).

Drugą trudność sprawia wymaganie, że nie wolno nigdy użyć danych doświadczalnych dla udowodnienia hipotez, których nie sformułowano przed rozpoczęciem doświadczenia (program egzamin ustny). I tak na przykład, fakt, że w komorze Wilsona zaobserwowano ślad zakrzywiający się w polu magnetycznym w przeciwną stronę, niż wywołałby to zwykły elektron ujemny, można by tylko w tym przypadku uznać za dowód istnienia elektronu dodatniego (pozytronu), gdyby wyraźnie liczono się z jego pojawieniem przed wykonaniem zdjęcia fotograficznego. Wynika stąd, że publikacja zawierająca doświadczalne potwierdzenie pewnej teorii nie może ograniczać się do podania wyników doświadczenia, ale musi informować ponadto, do czego zmierzał eksperymentator, zanim zabrał się do doświadczenia (opinie o programie).

Eksperymentator

Często wyrażano, przynajmniej w fizyce, zupełnie przeciwny pogląd. Fakt, że nie pomyślano przed przeprowadzeniem doświadczenia o określonej interpretacji jego wyników’, uważa się często za dowód, że wyniki doświadczenia są wolne od tendencyjności spowodowanych chęcią potwierdzenia teorii (segregator aktów prawnych).

Istnieją dwa sposoby wybrnięcia z tej trudności. Można zaufać badaczowi jako twórcy hipotezy próbnej, który jako pierwszy interpretuje swoje lub czyjeś inne wyniki. Natomiast należy wymagać, by dalsze doświadczenia, specjalnie zaprojektowane w celu jej sprawdzenia, przekonywająco świadczyły na rzecz tej hipotezy. Postępowanie takie nie odbiega znacznie od spotykanego w praktyce, ponieważ lak właśnie przebiegają doświadczenia potwierdzające. Zdarzają się jednak doświadczenia tak trudne lub kosztowne, że nigdy się ich nie powtarza. Niekiedy doświadczenia te przynoszą niezwykłe wyniki, a we wszelkich badaniach rzadko rozporządzamy obiektywnymi danymi o stanie umysłu eksperymentatora. Być może, należałoby wymagać, by uczeni zapowiadali swojo prace, przedstawiając jakiemuś stowarzyszeniu naukowemu listy hipotez, które zamierzają sprawdzić (promocja 3 w 1).

Drugi sposób jest niebezpieczny, lecz również szeroko stosowany. Polega on na założeniu, że uprzednio posiadana wiedza wystarcza w pewnych dziedzinach do ograniczenia zakresu hipotez. Wobec tego, jeśli interpretujemy rozporządzalne dane, po ich otrzymaniu, w ramach dopuszczalnej teorii (w świetle wiedzy uprzedniej), to można uznać ten fakt za przemawiający za daną teorią. Niebezpieczeństwo polega tu na tworzeniu wymyślnych teorii, które zgadzałyby się ze zbiorem danych, będących jedynie wynikiem przypadku. A zdarza się to często.