Zbiorniki na deszczówkę: kompletne kompendium wyboru, montażu i użytkowania

Rosnące ceny wody oraz coraz częstsze okresy suszy sprawiają, że retencja deszczówki przestaje być jedynie modą, a staje się rozsądnym standardem. Dobrze zaprojektowany system potrafi ograniczyć zużycie wody wodociągowej w domu i ogrodzie nawet o kilkadziesiąt procent, poprawić bilans wodny działki i zmniejszyć ryzyko lokalnych podtopień podczas ulew. Woda opadowa idealnie nadaje się do podlewania roślin, które lepiej reagują na miękką, pozbawioną chloru wodę. Po odpowiednim uzdatnieniu bywa używana także do prania oraz spłukiwania toalet, a w okresach ograniczeń w podlewaniu ogrodów zapewnia ważny element niezależności. Dzięki temu każdy deszcz zaczyna działać na naszą korzyść: staje się darmową dostawą wody, którą wystarczy tylko przechwycić i bezpiecznie zmagazynować (segregator na egzamin ustny - pytania i opracowane odpowiedzi).

Na rynku znajdziemy kilka podstawowych typów systemów retencyjnych. Najprostsze są zbiorniki naziemne, które stawiamy tuż przy rynnie. Zwykle mieszczą od kilkuset do około dwóch tysięcy litrów i powstają z tworzyw sztucznych, stali ocynkowanej albo są obudowane drewnem. Ich największą zaletą jest niski koszt, błyskawiczny montaż i łatwy serwis, dlatego świetnie sprawdzają się w małych ogrodach i na działkach rekreacyjnych. Ograniczeniem pozostaje jednak pojemność oraz ekspozycja na światło i wahania temperatury, co sprzyja rozwojowi glonów, oraz kwestia estetyki – choć producenci oferują coraz ciekawsze formy, w tym amfory czy płaskie „ściany wodne”, które wtapiają się w elewację.

Instalacja podziemna

Zdecydowanie większe możliwości daje instalacja podziemna, czyli właściwy, zabudowany w gruncie magazyn wody. Takie zbiorniki mają pojemność od dwóch do kilkunastu metrów sześciennych, są niewidoczne, utrzymują stabilną temperaturę i nie dopuszczają światła do wnętrza, dzięki czemu jakość magazynowanej wody dłużej pozostaje dobra. Wymagają jednak prac ziemnych, a na terenach z wysokim poziomem wód gruntowych muszą zostać odpowiednio zakotwione, by uniknąć wyporu. Obok klasycznego magazynowania istnieją jeszcze systemy infiltracyjne: skrzynki retencyjno-rozsączające, które nie tworzą dostępnego „zbiornika”, lecz tymczasowo gromadzą opad i stopniowo oddają go do gruntu. Doskonale odciążają kanalizację i wspierają nawadnianie pasywne, ale nie pozwalają pobrać wody do podlewania czy sprzątania. Z tego względu często łączy się je ze zbiornikiem magazynowym, by nadmiar z przelewu trafiał do gruntu (program TESTY UPRAWNIENIA BUDOWLANE - wersja na komputer).

Dobór pojemności sprowadza się do bilansu między dopływem a zapotrzebowaniem. Dopływ liczony jest jako iloczyn rocznego opadu, efektywnej powierzchni dachu i współczynnika spływu, który dla twardych pokryć wynosi około 0,8–0,95. Weźmy przykład: dach o powierzchni 140 m² i roczny opad 650 mm, przyjmując współczynnik 0,9, pozwala zebrać prawie 82 m³ wody w skali roku. Teraz zapotrzebowanie: ogród o powierzchni 400 m², podlewany umiarkowanie przez 18 tygodni lata po 5 litrów na metr kwadratowy tygodniowo, pochłonie około 36 tysięcy litrów. Dwie toalety użytkowane przez trzy osoby, przy konserwatywnym założeniu sześciu spłukań dziennie po sześć litrów, mogą w półroczu „mokrym” zużyć kolejne dwadzieścia tysięcy litrów. Taki dom jest więc w stanie sensownie skonsumować w roku co najmniej pięćdziesiąt kilka tysięcy litrów.

Laminaty z włókna szklanego

Z doświadczenia wynika, że warto dobrać pojemność tak, by magazyn wystarczał na dwa do sześciu tygodni typowego letniego zużycia. Jeżeli latem zużywamy dwa do trzech tysięcy litrów tygodniowo, rozsądny okaże się zbiornik o pojemności od pięciu do dziesięciu metrów sześciennych. Dla ogrodów bez zasilania toalet najczęściej wystarcza trzy do pięciu metrów sześciennych. Zbiornik przewymiarowany rzadziej się przeleje, ale będzie droższy i bardziej wymagający w montażu; zbyt mały natomiast bywa często suchy w szczycie sezonu. Na działkach z dwoma niezależnymi spustami rynnowymi wygodne bywa zastosowanie dwóch mniejszych zbiorników połączonych przelewem: łatwiej je posadowić i zabezpieczyć, a układ pozostaje elastyczny (segregator aktów prawnych).

Wybierając materiał zbiornika, zwracamy uwagę na warunki gruntowo-wodne i sposób posadowienia. Tworzywa PE i PP są lekkie, odporne na korozję, elastyczne i dobrze tolerują grunty „pracujące”, ale przy wysokim zwierciadle wód gruntowych wymagają rzetelnego kotwienia i zgodnej z instrukcją obsypki. Laminaty z włókna szklanego (GRP) cechują się większą sztywnością i mniejszymi ugięciami, bywa że pozwalają na płytsze posadowienie. Zbiorniki betonowe są bardzo stabilne i ciężkie, przez co naturalnie opierają się wyporowi, lecz ich montaż wymaga dźwigu, a transport i wykonawstwo są droższe. Niezależnie od materiału trzeba sprawdzić dokumentację producenta: dopuszczalne głębokości zabudowy, warunki posadowienia „w wodzie” oraz sposób kotwienia pasami do płyty, jeśli teren jest podmokły.

Filtracja i konstrukcja hydrauliczna

O jakości wody decyduje filtracja i konstrukcja hydrauliczna wewnątrz zbiornika. Zaczyna się od prostych rozwiązań na dachu i rynnie: koszy wyłapujących liście oraz separatorów pierwszego opadu, które odcinają najbardziej zanieczyszczoną porcję deszczu spłukującą dach. Przed samym zbiornikiem dobrze jest zastosować filtr wstępny o oczku od trzystu do tysiąca mikrometrów. Wlot do zbiornika powinien być tzw. spokojny – kierujący strumień tak, aby nie wzburzać osadów na dnie. Wylot najlepiej pobierać z warstwy pośredniej, a nie z dna, co minimalizuje zasysanie drobin. Jeśli chcemy zasilać toalety lub pralkę, dokładamy po stronie technicznej filtr mechaniczny o gradacji około pięćdziesięciu–stu mikrometrów, opcjonalnie węgiel aktywny poprawiający barwę i zapach, a przy długim magazynowaniu rozważamy lampę UV. Sama ciemność i niska temperatura w podziemnym zbiorniku znacząco ograniczają rozwój glonów, więc już z definicji łatwiej utrzymać dobrą jakość wody niż w rozwiązaniach naziemnych (program egzamin ustny).

Sercem systemu jest pompa. W małych ogrodowych instalacjach sprawdzają się pompy zanurzeniowe, które są ciche i proste. Gdy planujemy stałe ciśnienie do zraszaczy, wygodę użytkowania w domu lub większe odległości, dobrym wyborem bywa zestaw hydroforowy z automatyką start-stop. Instalacje zasilające toaletę lub pralkę należy wyposażyć w układ bezpiecznego przełączania na wodę wodociągową w razie braku deszczówki – odbywa się to przez zawór pływakowy lub moduł z zasobnikiem, zawsze z zachowaniem wymaganego zabezpieczenia antyskażeniowego (np. zawór typu BA). Do tego dochodzą czujniki poziomu, sygnalizacja przelewu i zabezpieczenie przed suchobiegiem, które chroni pompę przed uszkodzeniem.

Montaż podziemnego zbiornika

Sam montaż podziemnego zbiornika to z pozoru prosta, ale wymagająca dyscypliny sekwencja. Najpierw wybieramy lokalizację z zachowaniem bezpiecznego dystansu od fundamentów oraz poza strefą intensywnego ruchu kołowego, z dostępem do włazu serwisowego. Jeśli teren ma wysoki poziom wód gruntowych, warto wykonać podstawowe rozpoznanie gruntu i od razu przewidzieć płytę kotwiącą wraz z pasami mocującymi zbiornik. Wykop przygotowujemy z równym dnem, układając podsypkę z zagęszczonego piasku lub chudego betonu zgodnie z instrukcją. Po wypoziomowaniu zbiornika zasypujemy go warstwowo i równomiernie, jednocześnie napełniając wodą, by zrównoważyć naciski gruntu. Podejścia doprowadzające projektujemy ze spadkiem około dwóch procent, a przelew kierujemy do systemu rozsączającego w ogrodzie lub do kanalizacji deszczowej, pamiętając o odpowiedniej średnicy, żeby podczas ulew nie dochodziło do cofek. Warto przewidzieć trójnik serwisowy do płukania i kontroli. Całość kończy staranne odtworzenie nawierzchni oraz montaż włazu rewizyjnego z ewentualną nadstawką (uprawnienia budowlane).

Zbiornik możemy wykorzystać na wiele sposobów. W ogrodzie sprawdzi się zwykły kran, wąż, linie kroplujące czy zraszacze; te ostatnie stawiają jednak wymagania co do stabilnego ciśnienia, zwykle rzędu dwóch–trzech barów. W domu wodę z deszczówki da się bez problemu wykorzystać do spłukiwania toalet, a po filtracji także do prania. Miękka woda zmniejsza zużycie detergentów i ogranicza powstawanie kamienia w pralce. Do mycia auta i powierzchni na zewnątrz także nadaje się bardzo dobrze, choć tutaj dobrze mieć na filtrze mechaniczny wkład, aby uniknąć drobnych zarysowań. Należy pamiętać, że deszczówka nie jest wodą pitną i nie może mieć fizycznej możliwości cofnięcia się do instalacji wody użytkowej – temu właśnie służą rozwiązania antyskażeniowe i oddzielne przewody oznaczone kolorem czy tabliczkami.

Koszty inwestycji

Koszty inwestycji są dość zróżnicowane. Sam zbiornik podziemny o pojemności trzech do pięciu metrów sześciennych kosztuje zazwyczaj od kilku do kilkunastu tysięcy złotych, zależnie od materiału i producenta. Do tego dochodzi armatura filtracyjna, syfon i spokojny dolot, przeważnie w kwocie kilkuset do około półtora tysiąca złotych, oraz pompa z automatyką, która w wariantach domowo-ogrodowych zamyka się w przedziale sześciuset do dwóch i pół tysiąca złotych. Najbardziej zmiennym składnikiem są prace ziemne – od kilkunastu do kilku tysięcy złotych, w zależności od warunków, dostępu i odtworzenia nawierzchni. Dodatkowe elementy, jak separator pierwszego opadu, lampa UV czy system czujników, mogą podnieść budżet o kolejne kilkaset złotych. Proste rozwiązania naziemne pozostają znacznie tańsze i pozwalają zacząć już przy kilkuset złotych za dekoracyjny zbiornik oraz filtr rynnowy – świetna opcja na start albo tam, gdzie nie planujemy rozbudowanej automatyki.

Eksploatacja jest nieskomplikowana, jeśli od początku zaplanujemy dostęp serwisowy. Raz w sezonie warto oczyścić kosz liści i filtr wstępny oraz sprawdzić stan syfonu i spokojnego dolotu. Co rok–dwa dobrze jest skontrolować dno zbiornika i ewentualnie wypłukać osady. Zbiorniki podziemne pracują całorocznie, natomiast w naziemnych na zimę należy spuścić wodę z węży i zabezpieczyć krany przed mrozem. Pompa nie powinna pracować „na sucho”, dlatego sensowne jest zastosowanie czujnika suchobiegu i wskaźnika poziomu. Z kolei przy wysokim poziomie wód gruntowych nie należy pozostawiać pustego, niezakotwionego zbiornika – w ekstremalnych warunkach może zostać wypchnięty ku powierzchni.

Element kompozycji ogrodu

W praktyce powtarzają się te same błędy: instalacje bez odpowiedniej filtracji szybko łapią osady i glony, a zbyt mały przekrój przelewu powoduje cofki podczas intensywnych opadów. Często bagatelizuje się zabezpieczenie antyskażeniowe przy wpięciu do instalacji domowej, co jest nie tylko ryzykowne, ale i niezgodne z przepisami sanitarnymi. Zdarza się także, że inwestor wybiera pompę o zbyt małej wydajności do zraszaczy, przez co system podlewania działa kapryśnie. W rejonach z wysokim poziomem wód gruntowych brak kotwienia bywa najdroższą pomyłką – zbiornik może „wypłynąć”, deformując przyłącza i nawierzchnię. Kłopotów dostarcza również lokalizowanie zbiorników pod podjazdami bez odpowiedniego przystosowania do obciążeń – jeśli producent nie przewidział ruchu kołowego, trzeba stosować płyty rozdzielające i odpowiednie włazy. Na koniec pozostaje kwestia obsługi: nawet najlepszy filtr nie pomoże, jeśli nikt go nie czyści (opinie o programie).

Zbiornik i armaturę można potraktować jako element kompozycji ogrodu. W rozwiązaniach naziemnych architekci coraz chętniej wykorzystują płaskie „wall tanki” montowane przy ścianach, amfory, a nawet minimalistyczne prostopadłościany, które podkreślają nowoczesną architekturę tarasu. Skrzynki maskujące zawory i sterowniki da się wkomponować w zieleń lub zabudowę pergoli. W systemach podziemnych na powierzchni pozostaje tylko estetyczny właz – warto wybrać wersję, którą można obsiać trawą lub wkomponować w nawierzchnię.