Zespół całego miasta

Obok przykładów Moskwy i Warszawy, gdzie dominowanie nowego niezależnie od rozmachu nowych systemów układów śródmiejskich przejawia się również w przewadze wymiarów naczelnych założeń i gmachów, obok Gdańska i Stalingradu - gdzie znajdujemy podobną sytuację - wymienimy przykład leżącego w kotlinie i pozbawionego większych dominant sylwetowych śródmieścia Jercwania opanowującego plastycznie zespół całego miasta i piętrzących się na okolicznych wzgórzach starych świątyń i klasztorów - jedynie czytelnym układem planistycznym, mocą i zwartością centralnego założenia i jego świetnej architektury (program uprawnienia budowlane na komputer).

Dominujące znaczenie Kreszczatika zaznacza się niezależnie od wzniesienia jego elementów sylwetowych (zrealizowanych tylko częściowo) i polega na spinaniu przez leżącą w wąwozie szeroką, nowoczesną arterię romantycznych układów starych piętrzących się na sąsiednich wyniosłościach (program uprawnienia budowlane na ANDROID). W Nowogrodzie stary kreml pozostaje jądrem przestrzennym miasta; nie fizyczna dominanta nowej zabudowy, lecz założony przez Szczusjewa szeroko rozgałęziony system kompozycji śródmiejskiej nanizany na centralną oś, zamykający się pierścieniami bulwarów i dalszych obwodnic, podążający ku centrum naprostowanymi ulicami promieniowymi włącza kreml jako fragment do systemu nowego czyniąc zeń monumentalne i wyniosłe tło architektoniczne dla wyrastającego u stóp murów i stoków kremlowskich wielkiego placu centralnego o własnym czytelnym układzie i własnej dominancie (uprawnienia budowlane).

Kto wie, czy ta różnorodność przejawiania się naczelnej roli nowego nie powinna stać się nauką przy rozwiązywaniu najtrudniejszych, najbardziej zawiłych przypadków rozbudowy wielkich ośrodków historycznych. Przyjrzyjmy się chociażby Krakowowi. Motorem przeobrażenia jego zespołu miejskiego jest wyrastająca w pobliżu Nowa Huta, jest rozbudowa mocy produkcyjnych i gospodarki komunalnej również na terenach istniejącego miasta. Najczcigodniejsze, najbardziej sędziwe tradycje narodu spotkały się w tym mieście z najbardziej prężną, najświeższą młodością, stawiając wobec architektów jakże fascynujące, a zarazem trudne zadania (program egzamin ustny).

Zwaliska starych zamków

Czy w Krakowie może być mowa rozwiązywaniu ich na zasadzie dominowania nowego? Na drastyczne to pytanie można odpowiedzieć twierdząco rozumiejąc pod przewagą nowego niekoniecznie wykształcenie w sąsiedztwie Wawelu wielkich założeń wieżowcowych, lecz wytworzenie szerokiego czytelnego systemu kompozycji ogólnomiejskiej, w której jako jeden z naczelnych elementów znalazłby się układ zabytkowego rezerwatu Starego Miasta w granicach Plant wraz z Wawelem, układ zajmujący w całokształcie uzasadnione i aktywne kompozycyjnie miejsce (opinie o programie).

Powszechnym przecież życzeniem jest, by trójpromienisty układ Nowej Huty z geometrycznie założonym ośrodkiem społeczno-kulturalnym powiązał się w sposób uzasadniony funkcjonalnie i przejrzysty w kompozycji przestrzennej z ośrodkiem historycznym odległym od niego o przeszło 8 km. Ten zespół dwubiegunowy powinien zapewne wzbogacić się o nowy punkt kulminacyjny - centrum ogólnomiejskie, które znajdzie ale prawdopodobnie w pobliżu obwodu Plant. Rozważa się m. in. możliwości założenia nowego placu o znaczeniu ogólnomiejskim na terenach obecnego dworca kolejowego, który przy takim rozwiązaniu byłby przeniesiony dalej od centrum (segregator aktów prawnych).

Zastrzegając się przeciwko wulgarnemu pojmowaniu zasady dominowania nowego w jego jedności z dziedzictwem należy zarazem odgrodzić się zdecydowanie od rozpowszechnionych jeszcze koncepcji usiłujących sprowadzić zawsze rolę nowej zabudowy jedynie do „szarego", szeregowego „tka" urbanistycznego, na którym grzmią odwieczne i wiekuiste dominanty miast istniejących - zwaliska starych zamków, kontury świątyń i klasztorów (promocja 3 w 1). Postawa taka jest nie tylko wyrazem niezrozumienia perspektyw i zdobyczy naszych czasów, lecz zarazem kapitulacją architekta przed zadaniami wykształcenia ostro zarysowanych, treściwych obrazów i emocjonalnych założeń nowej zabudowy.