Cel ekologiczny

Cel ekologiczny nie był eksponowany z tej prostej przyczyny, że uważano go za kolizyjny z celami gospodarki wodnej (w ujęciu hydrotechnicznym), energetyki i transportu. Program był traktowany z dużym zdeterminowaniem decyzyjnym a nie negocjacyjnym, czego wymagałoby równoważne traktowanie celów ekologicznych. Za podstawową wadę programu (niejako „ekohistoryczną") należy uznać brak określenia skutków ekologicznych proponowanych przedsięwzięć inwestycyjnych (program uprawnienia budowlane na komputer).

W zakresie rzeczowym program miał gigantyczne rozmiary. W ciągu 20 lat przewidywano między innymi:

1. budowę 34-35 stopni wodnych;
2. budowę 20 dużych zbiorników wodnych wielozadaniowych;
3. budowę 28 elektrowni wodnych, w tym 6 o mocy powyżej 150 MW (o łącznej mocy 2060 MW);
4. dostosowanie drogi wodnej do IV klasy europejskiej, od Bydgoszczy zaś nawet V klasy, umożliwiającej ruch statków rzeczno-morskich;
5. budowę 180 dużych oczyszczalni ścieków, prace melioracyjne na obszarze 2,4 min ha, budowę kanałów o długości 1500 km (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Dokument o takim tytule przechodził w okresie 1986-1989 wielokrotne transformacje problemowe i realizacyjne.

Dwa podstawowe uwarunkowania wiązały efektywność tych dokumentów:

• realizacja programu miała następować w systemie socjalistycznej gospodarki planowej (poprzez wieloletnie i roczne plany społeczno-gospodarcze),
• program miał być wykorzystany w pracach Komisji Planowania przy Radzie Ministrów nad planem perspektywicznym do 2000 roku i planem przestrzennego zagospodarowania kraju (uprawnienia budowlane).

Głównym celem programu było zahamowanie, a następnie odwrócenie niekorzystnych tendencji zanieczyszczenia i degradacji środowiska, przywrócenie stanu wymaganego przez prawo, zlikwidowanie deficytu wody oraz zagrożenia ekologicznego w wielu regionach, właściwe funkcjonowanie ekosystemów i biocenoz oraz rozwój gospodarczy kraju, dostosowany do potrzeb społeczeństwa i wymogów ekologicznych. Na poziomie celów ogólnych program zbliżał się więc do głównych kryteriów ekorozwoju (program egzamin ustny).

Problem gospodarowania wodą

W wersji do konsultacji społecznej główne problemy programu koncentrowały się na gospodarce wodnej: zaopatrzeniu w wodę i zbiorniki retencyjne, zmniejszeniu zasolenia wód. Można więc uznać, że program w znacznym stopniu podejmował także problemy istotne dla gospodarki wodnej zlewni Wisły (opinie o programie).

Problem gospodarowania wodą został wyizolowany jako samoistny problem jednego z komponentów środowiska przyrodniczego, obok innych komponentów przyrody ożywionej i nieożywionej (atmosfera, gleba, kopaliny, zasoby żywe).

W zakresie działań dotyczących Wisły program ten zdecydowanie preferował działania hydrotechniczne kaskadyzacji dolnej Wisły (8 stopni wodnych wraz z elektrowniami), rozszerzając w stosunku do „Programu Wisła’80" liczbę stopni o dwa. Natomiast odrzucona została koncepcja kaskadyzacji środkowej Wisły, przeznaczonej jedynie do regulacji (segregator aktów prawnych).

Przedsięwzięcia związane z kanalizacją rzeki uzyskały najniższy priorytet. Program w hierarchii ważności najwyżej sytuował: oczyszczalnie ścieków i zbiorniki retencyjne, dalej - ujęcia wody, sieci wodociągowe i kanalizacyjne, wreszcie przedsięwzięcia związane z racjonalizacją użytkowania wody.

Abstrahując od koncepcji merytorycznych programu, trzeba podkreślić, że był to pierwszy dokument, który przełamał dotychczasową formułę traktowania ekorozwoju jako zachodniej prowokacji ideologicznej. Jednocześnie program ten po raz pierwszy dostrzegał rolę warunków społecznych dla realizacji ochrony środowiska, w tym roli całego spektrum organizacji ekologicznych, z których niektóre (np. Polski Klub Ekologiczny) odegrały historyczną rolę w przyswojeniu ekorozwoju przez polskie środowiska naukowe, społeczne i polityczne (promocja 3 w 1).