Cele rolnicze

Narzuca się od razu spostrzeżenie, że nie można na podstawie tego materiału wnioskować sensownie o przemianach areału uprawnego wsi Żuław Gdańskich na przestrzeni całego wieku XVII. Trzeba, jak już wspomniano, zrezygnować z tego. Materiał ten dostarcza jednak jeszcze jednego dowodu, że dane ksiąg gruntowych, jakkolwiek niemożliwe do datowania na jakiś konkretny rok, wykazują duży stopień dokładności. Monotonia powtarzania się tych samych liczb, odnoszących się do areału poszczególnych wsi, może jednak wynikać właśnie z rzeczywistego braku przemian areału uprawnego w ciągu XVII w (program uprawnienia budowlane na komputer).

Na podstawie danych przedstawionych można stwierdzić, że w połowie XVII w. areał uprawny nie był mniejszy aniżeli 1072 włóki. Przyjąć należy, że stosowane tu były włóki chełmińskie. Tucząc około 16,8 ha na włókę, otrzymujemy wówczas około 18 010 ha. Użytki rolne stanowiły na Żuławach Gdańskich bardzo wysoki odsetek. Wniosek taki poparty może być wynikiem pomiarów wsi Miłocin w latach 1679-1690. Jak wynika z wyliczeń końcowych, areał uprawny stanowił niezwykle wysoki procent, nieużytki liczyły bowiem jedynie 3,9 proc (program uprawnienia budowlane na ANDROID). Szkoda, że nie dysponujemy większą liczbą tego typu przekazów. Wydaje się jednak, że Żuławy osiągnęły w XVII w. wysoki stopień wykorzystania ziemi na cele rolnicze i nie było tu dużych rezerw, kosztem których wsie mogłyby powiększyć swój areał. Jest wielce prawdopodobne, że zestawienie danych przekrojowych nie przedstawia jedynie przepisywania mechanicznie tych samych danych, lecz odzwierciedla w pewnym stopniu zjawisko osiągnięcia przez ten rejon dużego stopnia wykorzystania ziemi na cele rolnicze (uprawnienia budowlane).

Potencjalny nabywca

Pełnoprawnymi obywatelami wiejskiej wspólnoty gminnej na Żuławach Gdańskich byli chłopi pełnorolni, właściciele gospordarstw zapisanych w księdze ławniczej, a w dalszych latach XVII w. jak też w wieku XVIII w księdze gruntowej, nazywani w źródłach sąsiadami (Nachbarn) Inni mieszkańcy wsi, tak małorolni, a więc zagrodnicy, jak i bezrolni, a więc komornicy i rzemieślnicy, nie mówiąc już o służbie najemnej czy sezonowych robotnikach rolnych, nie mieli równych praw z gospodarzami pełnorolnymi sąsiadami (program egzamin ustny). Objęcie gospodarstwa dokonywało się zarówno w drodze dziedziczenia, jak też na zasadzie kupna bądź przejęcia w drodze postępowania za długi lub przez licytację.

Nowy sąsiad uzyskać musiał jednak aprobatę władz miejskich administratorów Żuław i składał przysięgę w urzędzie w Grabinach (opinie o programie). Pierwszeństwo w obejmowaniu wolnych gospodarstw mieli dotychczasowi mieszkańcy Żuław, ale decydowała, jak się wydaje, ich pozycja ekonomiczna. Bywały wypadki, że potencjalny nabywca musiał rezygnować z przyjęcia gospodarstwa, gdyż nie uzyskał zgody burmistrza. Wchodziły tu w grę różne względy, ale najważniejsza była gwarancja wywiązania się ze zobowiązań kredytowych, spadkowych i gospodarczych ciążących na obejmowanym gospodarstwie. Właściciele części wsi we wsiach wolnych, a zarazem mieszczanie gdańscy, liczni już w XVII w. wskutek działów rodzinnych, określani byli w źródłach jako dziedzice (Erbnahmen, Erbgenahmen) (segregator aktów prawnych).

Chłopi mieszkający w ich wsiach i dzierżawiący ich grunta nie różnili się niczym od innych chłopów żuławskich zamieszkujących wsie pańszczyźniane. Jedyną różnicą, zacierającą się i tak z biegiem czasu, był sposób użytkowania ziemi. Chłopi mieszkający we wsiach wolnych posiadali swoje gospodarstwa na ziemi określonej jako Midland i płacili właścicielom tych wsi odpowiedni czynsz. Chłopi mieszkający we wsiach pańszczyźnianych posiadali swoje gospadarstwa na ziemi określanej jako Eigenland i płacili do kasy miejskiej również odpowiedni czynsz. Jednakże na obszarze wsi pańszczyźnianych było trochę ziemi wolnej należącej do Rady i tą ziemię dodzierżawiali chłopi pańszczyźniani do swych pierwotnych nadziałów. Nie chodzi tu jedynie o dodzierżawianie przez poszczególne wsie większych obszarów ziemi uprawnej, czy nawet części osad okolicznych, jak to było w wypadku Cedrów Wielkich oraz Steblewa, które dzierżawiły na zmianę około 13 włók w Trzcinisku (promocja 3 w 1).