Działalność władz

Warszawa staje się wielkim ośrodkiem przemysłowym. W ciągu 33 lat ludność miasta wzrasta trzykrotnie: z 223 tys. mieszkańców w r. 1864 do 684 tys. w r. 1897. Centralna część miasta uzyskuje nowoczesne wyposażenie komunalne, nową, wielo- kondygnacjową zabudowę. Jednocześnie organizm architektoniczny miasta ulega niszczącemu działaniu sprzeczności ustrojowych (program uprawnienia budowlane na komputer). Dzielnice robotnicze przenoszą się stopniowo na pozbawione usług i urządzeń komunalnych peryferia. W centrum wzrost renty gruntowej prowadzi do nieustannego podwyższania wysokości zabudowy czynszowej i do jej coraz większej intensyfikacji. Następuje rozkład założeń historycznych. Na Krakowskim Przedmieściu obok klasycznych portyków i kutych bram barokowych wyrastają 7-8- kondygnacjowe eklektyczne lub secesyjne czynszówki wiszące martwymi powierzchniami ścian szczytowych nad delikatną plastyką piętrowych pałaców. Na zamknięciu Osi Saskiej burżuazja warszawska buduje odrażające bryły Hal Mirowskich niszcząc świetną kompozycję XVI11 i XIX wieku (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Gdy gęstość zabudowania kwartałów śródmiejskich, w których jedynymi wolnymi przestrzeniami są podwórza-studnie, nie pozwala na dalsze zwiększanie zysków, przedsiębiorcy niszczą tereny zielone, płuca miasta, a zarazem istotne elementy kompozycji urbanistycznej. Zwaliska wielopiętrowych czynszówek pokrywają obszerne połacie Powiśla i Skarpy zasłaniając koronkową sylwetę Warszawy. Rozwój urbanistyczny Warszawy cierpi od podwójnych plag - ustrojowych i politycznych - związanych z kolonizatorską polityką caratu. Działalność władz carskich budujących pierścienie fortów, zakładających „esplanady“, stosujących barbarzyńskie przeróbki architektoniczne (przebudowa Pałacu Staszica, wzniesienie soboru na placu Saskim) pozostawiła po sobie smutną pamięć w dziejach Warszawy. Przyczyny jednak tych wszystkich oszpeceń ówczesnej Warszawy nie można dopatrywać się jedynie w polityce władz zaborczych (uprawnienia budowlane).

Działalność zaborców

Działalność zaborców była dopełnieniem tego nieubłaganego procesu chaotycznego zabudowania miasta, którego główny motor stanowiła podpora władzy carskiej - wielka burżuazja i obszarnictwo polskie. Trudno na przykład zgodzić się z poglądem, jakoby wzrost wysokości zabudowy śródmiejskiej Warszawy i jej wadliwa intensyfikacja w końcu XIX wieku wynikały jedynie z ograniczeń wzrostu miasta związanych z powstaniem odległych fortów. Przecież w okresie rozwoju kapitalistycznego podobne zjawiska przeżywają wolne od ucisku zaborczego miasta zachodnio-europejskie. Przecież i wewnątrz pierścienia fortyfikacji podwyższenie i intensyfikacja zabudowy odbywały się w Warszawie nierównomiernie, nie dotykając słabo zabudowanych i zaniedbanych przemieści ograniczając się do centrum. A więc nie tylko polityka władz carskich, lecz przede wszystkim działanie prawa rosnącej renty gruntowej i spekulacji ziemią doprowadziły i u nas do tego typu zabudowy (program egzamin ustny).

To samo można stwierdzić, jeżeli chodzi o niszczenie kompozycji architektoniczno- urbanistycznej Warszawy. Brutalne akty rusyfikatorskiej działalności caratu godziły w parę pojedynczych gmachów i zespołów i po wygnaniu zaborców zostały szybko starte z oblicza stolicy (opinie o programie). Ale nie dało się zatrzeć skutków masowej zabudowy kapitalistycznej, tej całej strukturalnej brzydoty, wszystkich niszczycielskich parcelacji i powszechnie zachodzącego rozkładu założeń zabytkowych. Jakże słusznie pisał o tym jeszcze w r. 1925 prof. Oskar Sosnowski: „w tym to okresie powstała owa Warszawa nudna, bez wyrazu, Warszawa spekulacji i domów dochodowych. Czego nie zniszczył lub nie sprofanował rząd zaborczy (Pałac Staszica, plac Saski), dopełniła gorączka interesów dochodowych, nie okiełzana żadną ustawą, żadnym generalnym planem zabudowania i regulacji (segregator aktów prawnych).

W tym czasie sami pobudowaliśmy wielkim staraniem hale targowe na miejscu koszar Mirowskich, niszcząc najświetniejszą kompozycję, jaką przeszłość nam pozostawiła, wprowadzając powikłanie komunikacyjne tam, gdzie układ wyjątkowo był jasny (promocja 3 w 1).