Księgi gruntowe

Wydaje się, że dążąc do zaprowadzenia ksiąg gruntowych władze miejskie reprezentowały - prócz troski o porządek - również interesy mieszczan gdańskich, którzy pożyczali chłopom żuławskim swoje kapitały na procent. Księga gruntowa stawała się centralną ewidencją zadłużenia pojedynczych gospodarstw i ułatwiała zabezpieczenie pożyczonego kapitału (program uprawnienia budowlane na komputer).

Księgi gruntowe, jak również nieliczne zachowane księgi ławnicze, notują dość szczegółowo wypadki handlu zarówno częścią posiadanej ziemi, jak też całymi gospodarstwami. Zmiany właścicieli całych gospodarstw zachodziły dość często, jednakże tylko częściowo wynikały z dziedziczenia ich przez dzieci po rodzicach. Ponad połowa zmian właścicieli, i to w różnych okresach, ma charakter bądź kupna bezpośredniego, bądź też przejęcia z urzędu przez wierzyciela za nie spłacone długi albo nabycia w wyniku spowodowanej przez niego licytacji (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Gospodarstwa tak sprzedawane przechodziły więc w ręce obce. Objęcie gospodarstwa przez ożenek z wdową nie jest w pełni sprawą w rodzinie. W takim wypadku gospodarstwo przeważnie zapisywane było w księgach jako własność męża, przechodziło więc w obce ręce (uprawnienia budowlane). Przez cały wiek XVTI i do połowy wieku XVIII, a w wypadku gospodarstw zagrodniczych do końca XVIII w., w obce ręce przechodziła przeciętnie ponad połowa gospodarstw, zarówno we wsiach pańszczyźnianych, jak i wolnych. W niektórych okresach procent ten dla gospodarstw zagrodniczych był jeszcze wyższy. Spośród najbliższej rodziny najczęściej przejmuje gospodarstwo wdowa (10-14 proc.) (program egzamin ustny).

Ceny gospodarstw

Tylko w drugiej połowie XVIII w. procent ten nieco wzrósł. Gospodarstwo wdowy najczęściej w dalszych latach przechodziło w ręce jej kolejnego męża. Syn, córka, zięć lub brat poprzedniego właściciela, czy jego dalsi krewni, rzadko przejmowali gospodarstwo. Przypadki obejmowania gospodarstwa przez syna nie przekraczają nigdy 10 proc., przez córki - 1 proc., przez zięciów - 5 proc. przez brata - 2 proc. a przez dalszych krewnych - 7 proc. A. więc kupno gospodarstwa przez obcych zdarzało się częściej (opinie o programie). Każde przechodzenie gospodarstwa z rąk do rąk w warunkach żuławskich było swego rodzaju transakcją kupna-sprzedaży. Jak zobaczymy dalej, każdy dział rodzinny poprzedzony był wyceną gospodarstwa, tylko w wypadku rodziny spłaty rozkładane były na dłuższy lub krótszy okres jako spłaty ratalne.

Ceny gospodarstw nie wykazywały tendencji wzrostowej czy malejącej w XVII i w pierwszej połowie XVIII w. Być może na wniosek taki wpłynął częściowo materiał źródłowy nierównomiernie oświetlający to zagadnienie. Wydaje się jednak, że różnice w cenach w największym stopniu uzależnione były od wyposażenia gospodarstwa w sprzężaj, bydło i narzędzia, jak również od wielkości i stanu technicznego zabudowań gospodarskich (segregator aktów prawnych). Ceny ziemi nie podlegały większym wahaniom. Taki wniosek można wysnuć, analizując informacje źródłowe odnoszące się do sprzedaży kawałków ziemi nie przekraczających przeważnie włóki. Ceny ziemi przeliczone na 1 mórg, jakkolwiek nie są zbiorem całkiem bezładnym, to jednak nie uwidaczniają zdecydowanych tendencji.

Spotyka się bowiem takie ceny, jak 19 grzywien za mórg w 1610 r., 26,6 grzywny w 1684 r., 225 grzywien w 1653 r. i 261,5 grzywny w 1661r. Są to jednak przypadki skrajne. Przeważnie cena morga ziemi wahała się między 50 a 100 grzywnami pruskimi¹²¹. Podobnie ceny całych gospodarstw nie przejawiają specjalnych różnic zarówno we wsiach pańszczyźnianych, jak i wolnych (tabele 12-17). Ceny gospodarstw z areałem do 2 włók sięgały około 5,2 tys. grzywien, do 4 włók - około 7,4 tys. grzywien, do 6 włók - około 11,8 tys. grzywien, do 8 włók - około 11 tys. grzywien i ponad 8 włók - około 29 tys. grzywien. We wsiach wolnych występują tylko dwie kategorie gospodarstw: do 2 włók i do 4 włók (promocja 3 w 1).