Naturalny rozwój miasta

Warszawa po r. 1831 przestaje być stolicą państwa, w związku z przekazaniem centralnym władzom petersburskim głównych funkcji rządzenia Królestwem. Odbija się to natychmiast na charakterze budownictwa, które traci stołeczny rozmach. Nic buduje się już więcej monumentalnych gmachów rządowych, powstają natomiast takie budowle- użyteczności publicznej, jak hotele, szpitale, banki itd. Ciężko odbija się na rozwoju miasta powstanie wr. 1832 cytadeli i założenie wokół niej wielkiej „csplanady“, tj. strefy zakazanej dla zabudowy. W ten sposób reakcyjna polityka caratu powstrzymała naturalny rozwój miasta na północ, w kierunku najzdrowszych terenów podmiejskich. Budowa cytadeli spowodowała zarazem rozrost miasta w kierunku południowym od najstarszego ośrodka, wzdłuż słabo zabudowanych dotąd zapleczy Nowego Światu, Alei Ujazdowskich i innych dróg i ulic dzielnicy południowej (program uprawnienia budowlane na komputer).

Na czwarte, piąte i szóste dziesięciolecie ubiegłego wieku przypada istotna przebudowa zespołu Osi Saskiej jedno z ostatnich wielkich przedsięwzięć wzbogacających układ kompozycyjny miasta. W połowic XIX wieku zarysowuje się swoista struktura centrum Warszawy, która w ciągu następnych dziesięcioleci nic wzbogaca się już w nowe wartości kompozycyjne, lecz na odwrót ulega stopniowemu rozkładowi (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Struktura ta jest niewątpliwym nawarstwieniem okresów historycznych kształtowania Warszawy, tym bardziej czytelnym, że układ centrum przesuwał się stopniowo na południe i na zachód kształtując nowe założenia i dzielnice na miarę nowych potrzeb i stosunków, na modłę nowych prądów architektonicznych. Odnajdujemy więc przede wszystkim układ rzemieślniczo-kupieckiego miasta średniowiecznego o zdyscyplinowanej prostokątnej sieci planistycznej wyłaniającej bezsporne centrum - rynek (uprawnienia budowlane). Za nim następuje system magnacko-szlacheckiego miasta wieku XVII rozrastający się żywiołowo na kanwie gościńców prowadzących do bram Starej Warszawy. Władczo zaznaczają się wreszcie regularne założenia wieku XVIU i początku XIX rozwijające miasto wzdłuż osi pałacowo-parkowych i nowych, długich, prostoliniowych magistral (promocja 3 w 1).

Ekscentryczne przesunięcie środków

Obszary tych cyklów urbanistycznych Warszawy zakreślone zostały terytorialnie przez kolejne obwody obwarowań: mury Starego Miasta, obwarowania zygmuntowskie z XVII wieku i wały stanisławowskie, nieznacznie tylko rozszerzone w latach 1815-1830 i stanowiące granicę miasta niemal do XX wieku (program egzamin ustny). Ekscentryczne przesunięcie środków ciężkości tych historycznych obwodów ujawnia podstawową tendencję rozrostu miasta na południc i na zachód. Kompozycja śródmieścia Warszawy u progu okresu kapitalizmu przemysłowego kształtuje się pod przemożnym wpływem tych przesunięć. Ich wyrazem jest przede wszystkim powstanie założenia liniowego, arterii Zamek - Belweder rozwijającego się na południe od centrum staromiejskiego i stanowiącego najważniejszy element układu ile aż do początku XIX wieku punktem newralgicznym miasta był zbieg magistrali południkowej z kierunkiem Senatorskiej - Elektoralnej prowadzącej na zachód, o tyle w XIX stuleciu zaznacza się nowy krzyż wyznaczony przez nowoczesne prostolinijne arterie Warszawy - ul. Marszałkowską i Aleje Jerozolimskie (opinie o programie). Układ tych dwóch par historycznych osi koordynat sieci ulicznej sprzęgają osie Saska i Stanisławowska; w jego całokształcie nic wyczuwamy jednak bezspornie dominującego ogniwa i systemu hierarchicznie podporządkowanych powiązań, które zdecydowałyby o istnieniu jednolitego centrum historycznej Warszawy. Fakt ten staje się całkowicie zrozumiały na tle losów historycznych miasta w XVIII-XIX wieku, a więc w tym okresie, w którym mogło się rozwinąć takie jednoznaczne centrum, opanowujące plastycznie narosłe żywiołowo elementy stolicy (segregator aktów prawnych).