Nowe osiedla

Faktem jest, że wiele znanych naszych miast nie ma jeszcze w r. 1955 koncepcji układu założeń śródmiejskich, która wyjaśniałaby programowe i kompozycyjne współdziałanie zespołów zabytkowych i współczesnych. Rozwój takiej koncepcji hamują często nieżyciowe fetysze (program uprawnienia budowlane na komputer). W Poznaniu w ciągu kilku lat trudno było ustalić zasady ogólnomiejskiego ośrodka, gdyż oczekiwano na wyniki… badań archeologicznych, które miały ustalić dokładną trasę nie istniejących od dawna murów obronnych; ponieważ zaś uznano, że trasa tych murów musi znaleźć wyraz w planie miasta (bądź to przez ich odtworzenie, bądź przez przeprowadzenie szwów zielonych), a hipotezy historyków i archeologów zmieniały się dość często, przeto żywy i pilny problem centrum rosnącego miasta odkładano w imię uszanowania martwego fetysza (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Kompleks odtwarzania wszystkich średniowiecznych murów obronnych prześladuje i niektórych architektów Krakowa, którzy gotowi są pod tym kątem rozwiązywać każdy problem kompozycji śródmiejskiej. Trzeba stwierdzić, że wielkie nowe osiedla i dzielnice powstające w ciągu lat ostatnich w zespołach starych miast nieraz odsunięte są od ich ośrodków historycznych i w żaden sposób nie ustosunkowane do istniejącego śródmieścia, nie przyczyniając się jak dotąd do kształtowania decydujących o obrazie miasta założeń centralnych (uprawnienia budowlane). Zjawiska te są jeszcze do naprawienia, jeśli w toku dalszego budownictwa powstanie koncepcja jedności kompozycyjnej starego i nowego, a nowe dzielnice połączą pierwsze peryferyjne zespoły z historycznie narosłym organizmem miasta (program egzamin ustny).

Fakty dokonane

Należy podnieść, że rozpoczęta ostatnio w wielu ośrodkach odbudowa założeń staromiejskich, która skądinąd przynosi ogromne efekty emocjonalne, częstokroć nie jest prowadzona na zasadzie świadomego rozeznania konkretnej roli układu staromiejskiego w systemie miasta w całości (opinie o programie). Oczywiście nie pozwala to na sprecyzowanie programu urbanistycznego odbudowy, nie pozwala przewidzieć niezbędnych często korekt starych zespołów, lecz całą akcję po torach mechanicznego odtwarzania układów sprzed wieków, które częstokroć będą zawierały bolesne dla dalszego rozwoju miasta fakty dokonane. Jednocześnie jakże często wobec braku na miejscu znawców i entuzjastów materialnego dziedzictwa nowa zabudowa w sposób całkowicie nieprzemyślany i przypadkowy wdziera się w układy zabytkowe przynosząc poważne szkody kulturalne, a czasem i materialne (segregator aktów prawnych).

Obok tych zjawisk noszących piętno bezwładu i żywiołowości mamy do czynienia i z koncepcjami przemyślanymi, wychodzącymi z wręcz opacznych pozycji. Przykładem niechaj będzie kompozycja Pyskowic - nowego miasta niecki węglowej wyrastającego na bazie historycznego ośrodka. Plan ten jest konsekwentnym wyrazem koncepcji dwóch miast - nowego i starego - bezpośrednio z sobą sąsiadujących i rządzących się zgoła odrębnymi prawami urbanistycznymi. Nie zabrakło i średniowiecznych murów, które skutecznie i do końca zamknęły panopticum starego miasta w obwód odcięty od nowego organizmu (promocja 3 w 1).

Obraz ten byłby jednak jednostronnie pesymistyczny, gdybyśmy nie zaznaczyli, że w walce - nieświadomej czasem - z tymi opacznymi koncepcjami i niemniej szkodliwym bezwładem i inercją zarysowuje się w wielu miastach polskich - również i poza Warszawą - myśl urbanistyczna wyczuwająca kierunek zgodny z obiektywnymi prawami rozwoju miasta. Świadczą o tym koncepcje założeń śródmiejskich Gdańska i Poznania, Częstochowy i częściowo Łodzi, świadczą o tym efekty odbudowy Starówki w Lublinie, świadczy o tym masowa inicjatywa architektów terenu szukających nawiązania w urbanistyce i architekturze nowowznoszonych osiedli do materialnego dziedzictwa i tradycji miejscowych. W ten sposób powstają niezbędne, choć bardzo jeszcze niewystarczające przesłanki do jedności architektoniczno-urbanistycznej miasta w całości.