Obraz roztaczają cyfry

Obraz roztaczają cyfry i plansze planów generalnych kilkunastu największych miast polskich, planów, które stają się obowiązującymi dokumentami państwowymi. Przebudowa naszych miast znajduje się w pełnym toku realizacji. Znaczą ją nowe założenia śródmiejskie i osiedla mieszkaniowe socjalistycznej Warszawy, podjęta z tak szerokim rozmachem odbudowa Gdańska i Szczecina, przebudowa Lublina i Łodzi, budowa Nowej Huty, Nowych Tych, nowej Częstochowy, dziesiątki planów wielkich akcji urbanistycznych w całym kraju (program uprawnienia budowlane na komputer).

Cyfry i obrazy przytoczone powyżej mówią o obiektywnej prawidłowości i powszechności przeobrażeń, zachodzących w ogromnej liczbie miast polskich. Mówią zarazem o treści tych przeobrażeń, pełnych humanizmu i porywającej poezji rodzącego się nowego świata (program uprawnienia budowlane na ANDROID). Ten nurt przeobrażeń natrafia w dziesiątkach miast polskich na mniej lub bardziej bogate, mniej lub bardziej zachowane wartości dziedzictwa materialnego i miejscowych tradycji. Nie uda się architektowi uciec przed rozwiązaniem problemu dziedzictwa w toku socjalistycznej przebudowy miasta (uprawnienia budowlane).

Nie uda się na dłuższą metę jak to czynią na razie niektórzy szermierze „problemu małomiasteczkowego - zamknąć oczu na wartki potok rzeczywistości i pozostać w kręgu konserwatywnych zachwytów nad starymi urokami prowincji. Nic uda się liczyć na to, że klejnoty tradycji - kształtujące dotychczas oblicze architektoniczne naszych miast i miasteczek, w przyszłości wypełnią sobą obraz miasta, że wystarczy ich mocy plastycznej, że naszemu pokoleniu wypadnie jedynie „wpisać", „dostosować" do nich nową zabudowę (program egzamin ustny).

Fala nowego budownictwa

Takie nastawienie, bezradne wobec realnych procesów życia rozsadzających starą skalę naszych osiedli, wyrządzić może najgorszą przysługę miastom, a przede wszystkim ich układom zabytkowym. Dopóki architekt pozostawać będzie we władzy zastarzałych wyobrażeń i pojęć, dopóki nic zrozumie doniosłości nadciągających przeobrażeń i nic zechce świadomie nimi pokierować w imię jedności i nowych perspektyw rozwojowych miasta, dopóty wielka ofensywa budowlana nie wzbogaci układów architektonicznych naszych miast, a nie wiążąc się w sposób odpowiadający jej szerokości i sile z zespołami zabytkowymi mogłaby postawić je na marginesie życia, czyniąc z nich zapomniane i porzucone rupieciarnie przeszłości (opinie o programie).

Narastająca fala nowego budownictwa zaostrza dziś i aktualizuje problem przebudowy starych miast nie tylko przez wzgląd na jej ilościowy zakres. Jest już dziś pewnikiem, że sama realizacja tak szerokich programów budowlanych uzależniona jest od niezbędnej, a więc nieuchronnej industrializacji metod wykonawstwa, wpływających w ogromnej mierze na rozwiązania architektoniczne. Perspektywa uprzemysłowienia masowego budownictwa miejskiego przekreśla częste dotąd załatwianie problemów dziedzictwa poprzez zabudowę pseudozabytkową, typu chociażby mariensztackiego. Skarby rodzimej sztuki architektoniczno-urbanistycznej w rozbudowujących się starych miastach stają oko w oko z nowym nie tylko wielekroć przeważającym liczebnie, lecz i całkowicie odmiennym jakościowo, dobitnie wyrażającym swą nowoczesność (segregator aktów prawnych).

Nie mamy prawa dopuścić, by doszło do przypadkowych, dysharmonijnych zestawień. Jest wielką szansą naszego pokolenia stworzenie pełnych porywającego wyrazu zestawień kompozycyjnych starego i nowego w zespołach miasta socjalistycznego. Trudno dziś ocenić stan naszej szerokiej praktyki w omawianej dziedzinie (promocja 3 w 1). W wielu wypadkach jednak można stwierdzić brak świadomego postawienia problemu dziedzictwa w rozbudowujących się miastach, w innych - bezwładne przyjęcie wstecznych tendencji izolacjonistycznych, jeszcze w innych - „teoretycznie" podbudowane trwanie na pozycjach wyodrębniania starego i nowego. Niebezpieczeństwo starych metod, prowadzących do podziału na dwa miasta - „zabytkowe" i „nowoczesne" - niebezpieczeństwo osłabione od paru lat w Warszawie nie znikło w praktyce wielu innych miast, podtrzymywane w jak najlepszej wierze przez orędowników idei „miasta- zabytku" nie rozumiejących jeszcze utopijności tej koncepcji.