Restrukturyzacja Rolnictwa

Niestety nawet po przemianach ustrojowych wf 1989 r. większość istniejących jeszcze dworów nadal popada w ruinę. Trudnemu i kosztownemu zadaniu ich odnowienia nie może sprostać Agencja Restrukturyzacji Rolnictwa, która przejęła dwory od likwidowanych Państwowych Gospodarstw Rolnych (program uprawnienia budowlane na komputer). Niekiedy tylko tu i ówdzie wracają do zniszczonych dworów potomkowie dawnych obywateli ziemskich lub nabywają je nowi właściciele, podejmując starania o ratowanie cennych zabytków, które w przeszłości były gniazdami i ostojami kultury szlacheckiej.

W bezpośrednim sąsiedztwie drewnianych kościółków, stanowiących przez całe wieki dominantę w krajobrazie wiejskim, wznosi się murowane kościoły o ogromnej kubaturze. Ta zmiana najbliższego otoczenia pozbawia zabytek jego pierwotnej rangi, zmniejsza się też zainteresowanie jego walorami artystycznymi i stanem technicznym (program uprawnienia budowlane na ANDROID).
Na terenie województw: podkarpackiego i lubelskiego w okresie powojennym uległo zniszczeniu wiele cerkiewek drewnianych, będących niejednokrotnie zabytkami unikatowymi w skali światowej. Niszczone i okradane są przydrożne kapliczki.

W celu ratowania resztek budownictwa drewnianego podejmuje się różnorodne działania, z których za najkorzystniejsze należy uznać pozostawienie zabytku na jego miejscu i w pierwotnej funkcji z zapewnieniem mu należytej ochrony. Niekiedy pozostawia się zabytek na miejscu, lecz zmienia jego przeznaczenie. Przeniesienie zabytków7 do skansenów*1 jest rozwiązaniem ostatecznym, najlepiej bowiem nawet zorganizowane muzeum nie zastąpi nigdy naturalnych warunków środowiskowych, w jakich był wzniesiony dany obiekt, ogołocony zaś z reliktów starej architektury teren pozbawia się istotnej części pierwotnego charakteru i wartości kulturowych. Jest to jednak często jedyny sposób zachowania bezcennych okazów sztuki budowlanej.

W Polsce zorganizowano wiele skansenów, najstarszy we Wdzydzach (na Kaszubach) już w 1906 r. Otwarte w 1927 r. skansenowskie Muzeum Kurpiowskie, które uległo całkowitej zagładzie w czasie II wojny światowej, zostało reaktywowane w 1950 r. W 1960 r. zorganizowano Orawski Park Etnograficzny, w którym wokół dworu Moniaków zgromadzono wiele cennych obiektów drewnianych, m.in. chałupę z wyżką z Jabłonki, karczmę z Podwilka, olejarnię i folusz (uprawnienia budowlane).

Domy zajezdne

W Muzeum Wsi Lubelskiej na Sławinku w Lublinie są eksponowane w osobnych sektorach obiekty z Wyżyny Lubelskiej. Polesia Lubelskiego, Podlasia, Powiśla i Roztocza. Na terenie Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku znajdują się liczne przykłady budownictwa łemkowskiego, bojkowskiego, Pogórzan i Dolinian. w Nowym Sączu zaś - górali i Lachów sądeckich (program egzamin ustny). Organizuje się tu także sektor budownictwa cygańskiego. Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiezłowie (woj. małopolskie) może poszczycić się wieloma obiektami z doliny Wisły między Krakowem a Oświęcimiem. W Olsztynku są eksponowane zabytki mazurskie, litewskie oraz Warmii i Powiśla, a Wielkopolski Park Etnograficzny na Lednicy jest ośrodkiem skupiającym relikty budownictwa ludowego okolic Poznania (opinie o programie).

Prowadzi się także starania o zachowanie zabytków w ich środowisku naturalnym. Na terenie Słowińskiego Parku Narodowego we wsi Kluki w jednej z zagród utworzono muzeum etnograficzne, zachowując w pobliżu kilka chałup słowińskich. W województwie lubelskim w’ Biłgoraju zachowano zagrodę sitarską, a w Łącznej - domy mieszkalne, budynki gospodarcze i małomiasteczkowe domy zajezdne. W Jurgowie (woj. małopolskie) zachował się zespół 56 szałasów stanowiących schronienie dla pasterzy i wypasanych tu zwierząt (segregator aktów prawnych).

Przewiduje się zachowanie całych zespołów zabudowy Chochołowa. Lipnicy i Lanckorony. Jest to działanie ze wszech miar zasługujące na uznanie, ale wobec rangi i rozmiarów zagadnienia - niewystarczające. Konieczne jest współdziałanie całego społeczeństwa. które musi z pietyzmem odnosić się do reliktów budownictwa ludowego o historycznej i artystycznej wartości. Współczesna architektura polska, nadążająca za postępem, powinna zachować charakter narodowy, czerpiąc inspiracje z ludowej twórczości architektonicznej (promocja 3 w 1).