Strona opozycyjna

Myślę, że jedyne, co w tej książce można pochwalić, to te rzeczy, które nie poddają się owemu ogólnemu schematowi i które nie mają nic wspólnego ani z zagrożeniem ze strony integryzmu. fundamentalizmu, triumfalizmu, nacjonalizmu, nietolerancji, ani z deklaracjami niepokory i chodzenia „pod prąd” (skądinąd dziwnie brzmią owe hasła chodzenia pod prąd w ustach ludzi, z których jeden kieruje najpopularniejszą w Polsce gazetą, a drugi jest bodaj najchętniej słuchanym i czytanym publicystą w kraju) (program uprawnienia budowlane na komputer).

Będzie to więc cała warstwa anegdotyczno- wspomnieniowa (opowieść Tischnera o Podhalu czy relacje Michnika z jego opozycyjnej przeszłości). W przypadku Tischnera będzie to również wszystko, co łączy się z jego doświadczeniem kapłańskim. W przypadku Michnika jego schematyczna perspektywa widzenia zjawisk bywa łagodzona przez barwność i dosadność wypowiedzi, dowcip czy ironię (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Są również w książce fragmenty, które pokazują Michnika z innej strony i które wyraźnie odstają od schematu. Będzie to na przykład fascynujący opis kluczowego momentu w okresie załamywania się komunizmu, kiedy to strona opozycyjna - ustami Michnika - postawiła komunistom żądanie „naszego premiera". W relacji Michnika wszyscy najważniejsi politycy obozu solidarnościowego uznali ten pomysł za przedwczesny, nie byli gotowi do przejęcia władzy i wzdragali się przed nią (uprawnienia budowlane).

To intuicji Michnika, jego wyczuciu sytuacji, śmiałości politycznej zawdzięczamy przełamanie paraliżu politycznej woli i wyobraźni. Pokazał się on tu z najlepszej strony jako wielce zdolny, nieschematyczny i skuteczny polityk, umiejący wykorzystać koniunkturę, a także wyprzedzać dziejące się procesy. Takim politykiem był on zresztą również wcześniej, gdy wpływał na działania KOR-u i „Solidarności” (program egzamin ustny).

Filozofia

Niestety, zaraz po błyskotliwym przejęciu rządu elita antykomunistyczna straciła polityczny impet, co w efekcie doprowadziło po pewnym czasie do utraty przez nią władzy. Także w relacji Michnika mamy w kolejnych fragmentach zmianę sposobu opowiadania. Znika energiczny i śmiały polityk, a na jego miejsce powraca znany wcześniej moralista-historiozof, który na delikatną sugestię, że strona antykomunistyczna straciła polityczne tempo i zmarnowała okazję, odpowiada w typowy dla siebie sposób, stosując albo odległe analogie (z Chile i Portugalią), albo retorykę moralis- tyczną. Ten pierwszy Michnik mówi, według mnie, rzeczy dużo ciekawsze niż ten drugi. Szkoda tylko, że ten drugi jest tak gadatliwy (opinie o programie).

Oxford University Press. Oxford - New York - Melbourne 1994. ss. XVI + 457 Roger Penrose, wybitny fizyk-teoretyk i matematyk, nie jest autorem, którego dałoby się łatwo zaszeregować do jakiejś kategorii filozofujących fizyków czy pisarzy-popularyzatorów nauki. Dotychczas napisał on tylko jedną książkę popularnonaukową ale, oprócz wysokiej klasy popularyzacji, zawiera ona oryginalną filozofię i szereg hipotez dotyczących konkretnych zagadnień z dziedziny współczesnej fizyki. Na temat tych hipotez opublikowano już przynajmniej kilka prac ściśle naukowych. Zainteresowania Penrose’a wychodzą jednakże poza krąg problemów poruszanych tradycyjnie przez fizyków piszących na tematy filozoficzno-populamonaukowe. Penrose’a fascynuje zagadnienie świadomości, funkcjonowania mózgu i jego matematycznego modelowania. Tytuł jego pierwszej książki (segregator aktów prawnych).

The Emperor’s New Mind (Oxford University Press 1989), nie tylko wskazywał na te zainteresowania, ale sugerował, że zaproponowane rozwiązania będą wysoce nietypowe (czy nowe szaty króla w ogóle istnieją?). W swojej drugiej książce. Shadows of the Mind, Penrose drąży ten sam krąg zagadnień. Praca ta, choć jest niewątpliwie rozwinięciem tematów poruszonych w poprzedniej książce, stanowi zupełnie niezależną lekturę. Lekturę usiłującą wprawdzie zniżyć się do poziomu czytelnika książek popularnonaukowych, ale wymagającą dużej kultury intelektualnej i sporej pracy myślowej. Dzięki temu jednak, jak sądzę, nowa praca Penrose’a nie podzieli losu wielu publikacji popularnonaukowych i nie zostanie zapomniana po kilku sezonach, lecz wejdzie na listę tych książek, które tworzą trwałą filozoficzną otoczkę rzeczywistych osiągnięć nauki (promocja 3 w 1).