Teren wypoczynku

Pozbawiając Oś Saską anachronicznych rysów rezydencji królewskiej Idźkowski przekazał ją miastu jako pożyteczną i cenną ozdobę Warszawy, jako ośrodek jej życia społecznego i teren wypoczynku jej mieszkańców. Przeobrażenia założenia saskiego wniosły w jego obraz nowe nuty liryczne łączące się z odziedziczoną po starej kompozycji monumentalnością i regularnym lakonizmem (program uprawnienia budowlane na komputer). Zestawienie to przejawiło się i w kompozycji przebudowanego Ogrodu Saskiego, który wzbogacał się w coraz nowe elementy związane z jego nową rolą jako ogrodu publicznego, ulubionego miejsca spacerów warszawian. W r. 1854 w północnej części parku urządzony zostaje sztuczny staw; z wydobytej przy tym ziemi powstaje malowniczy wzgórek, na którym arch. H. Marconi wznosi wieżę ciśnień oblekając ją w wytworne formy klasycystyczne na wzór architektury świątyni w Tivoli. Na pierwszej okrągłej platformie centralnej alei parku przed ażurową kolumnadą Idźkowskicgo staje ogromna fontanna (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

W latach 1826—1832 Thorwaldsen rzeźbi świetny posąg ks. Józefa Poniatowskiego, który jednak po powstaniu listopadowym nie mógł stanąć na głównym placu Warszawy. Dopiero po Rewolucji Październikowej zwrócony został Polsce i w r. 1922 ustawiony na tle centralnej kolumnady pałacu Saskiego wieńcząc w ten sposób zespół Idźkowskiego (uprawnienia budowlane).

W połowie XIX wieku Oś Saska uzyskuje udane zakończenie kompozycyjne na swym krańcu zachodnim w postaci kościoła św. Karola Boromeusza wzniesionego przez Henryka Marconiego u zbiegu Elektoralnej i Chłodnej, tak że jedna z wież jego zamyka oś założenia. Ten sam autor buduje charakterystyczny czworobok hotelu Europejskiego między placem Saskim i Krakowskim Przedmieściem (program egzamin ustny).

W takiej postaci Oś Saska wchodzi w nową epokę rozwoju Warszawy - w epokę kapitalizmu przemysłowego. O rozkładzie założenia saskiego w tym okresie i próbach wskrzeszenia starego zespołu, jak również o koncepcjach rozwiązania Osi Saskiej w latach Polski Ludowej będziemy mówili poniżej. Tu podkreślimy jeden tylko wniosek, który nieodparcie nasuwa się przy powyższym przeglądzie historycznym (opinie o programie).

Zasadnicze przesłanki programowe

Otóż wydaje się, że we współczesnych pracach projektodawczych i teoretycznych dotyczących losów Osi Saskiej nie docenia się na ogół wartości jej kompozycji powstałej w połowie XIX wieku w wyniku wkładu twórczego architektów późnego klasycyzmu. Nazbyt często z bezspornej anachroniczności rezydencjonalnego układu barokowej osi i ogrodu z początku XVIII wieku oraz z faktu zniszczenia zabudowy założenia wyciąga się wnioski o braku historycznego oparcia dla nowych projektów pozbawiając je niekiedy na tej podstawie wszelkich obiektywnych, historycznie uwarunkowanych i sprawdzonych kryteriów (segregator aktów prawnych). Puryzm niektórych kół historyków i konserwatorów dyskryminujących dzieło Idźkowskiego już chociażby ze względu na eklektyczno-neogotyckie elewacje ogrodowe pałacu, a jednocześnie niefrasobliwość i subiektywizm ocen historycznych niektórych projektantów dążących do fałszywej dowolności - wszystko to składa się na pomniejszanie faktu istnienia w naszym dorobku nowożytnej i mistrzowskiej kompozycji Osi Saskiej z połowy XIX wieku.

Zasadnicze przesłanki programowe dzieła Idźkowskiego, jego nowożytny, demokratyczny i patriotyczny w swej istocie charakter zachowały w pełni aktualność w Warszawie socjalistycznej. Idee nowego demokratycznego państwa i jego humanistycznej władzy znajdują dziś wcielenie w centralnych założeniach związanych z Pałacem Kultury i Nauki oraz siedzibami władz i organów naczelnych przy ciągu królewskim i ulicy Marszałkowskiej. Oś Saska wiążąca obie te równoległe do siebie magistrale i docierająca do Skarpy, zachowuje rolę ogniwa łączącego o funkcji kulturalno-wypoczynkowej (promocja 3 w 1).

Układ urbanistyczny i architektura stworzone przez Idźkowskiego, a syntetyzujące nieprzebrzmiałe wartości Osi królewskiej z nowymi treściami Warszawy nowożytnej powinny stać się punktem wyjścia nowych prób ukształtowania założenia saskiego w stolicy Polski Ludowej.