Twardość Mohsa

Dawniej, gdy do rozpoznawania kamieni szlachetnych niż stosowano jeszcze badań optycznych, będących obecnie najważniejszymi metodami badań tych kamieni, posługiwano się często w tym celu badaniem twardości, używając specjalnych ołówków, których zakończenia stanowiły minerały wzorcowe w skali twardości Mohsa. Metoda ta jest obecnie rzadko stosowana zarówno z powodu niedokładności, jak i ze względu na możliwość zarysowania i uszkodzenia badanych kamieni, szczególnie dużych i oszlifowanych (program uprawnienia budowlane na komputer).

Może ona jednak nieraz oddać pewne usługi, np. przy pracach terenowych, gdy niemożliwe są oznaczenia gęstości lub badania własności optycznych minerałów (program uprawnienia budowlane na ANDROID).
Pod działaniem czynników mechanicznych, takich jak udełupliwość rżenie lub naciśnięcie ostrzem noża w pewnym kierunku, zgniatanie, nagłe oziębienie lub rozgrzanie, niektóre minerały rozpadają się w sposób prawidłowy na części ograniczone płaskimi powierzchniami. Własność tę nazywa się łupliwością. Jest ona wyraźnie własnością wektorową; mające ją bowiem minerały można dzielić w sposób prawidłowy tylko w pewnych kierunkach. Łupliwość jest bowiem ściśle zależna od budowy wewnętrznej.

Na podstawie liczby kierunków, w jakich minerały wykazują łupliwość dzieli się ją na jednopłaszczyznową (zwaną nieraz jednokierunkową), dwu- i trój płaszczyznową, rzadziej cztero- i sześciopłaszczyznową. Przykładem łupliwości jednopłaszczyznowej jest łupliwość gipsu i miki (uprawnienia budowlane). Okruchy tych minerałów łatwo można podzielić na części za pomocą ostrza scyzoryka; można to jednak zrobić tylko w jednej płaszczyźnie, zwanej płaszczyzną łupliwości. Przykładem minerałów dających się dzielić prawidłowo w dwóch płaszczyznach, tj. mających dwie płaszczyzny łupliwości, są skalenie, np. ortoklaz, główny składnik granitu.

Uderzony kryształ soli

Jeżeli okruch tego minerału uderzy się młotkiem, rozpadnie się on na dwie lub więcej bryłek ograniczonych płaskimi ściankami (program egzamin ustny). Minerał ten ma nie jedną, lecz dwie płaszczyzny łupliwości, odznaczające się gładkością i połyskiem. Ważną cechą rozpoznawczą jest nieraz kąt nachylenia płaszczyzn łupliwości. W ortoklazie stwierdzono, że są one nachylone pod kątem prostym. Stąd nawet pochodzi nazwa tego minerału od greckiego ortos prosty, klasis odłamanie.
Łupliwość w dwóch płaszczyznach wykazują także inne minerały, np. pospolite pirokseny i amfibole (opinie o programie).

Odróżnić je można dzięki różnemu kątowi łupliwości. Chociaż bowiem zarówno pirokseny, jak i amfibole mają dwie płaszczyzny łupliwości, to kąt między płaszczyznami łupliwości tych dwóch grup minerałów jest różny. Kąt między płaszczyznami łupliwości u piroksenów wynosi około 90°, u amfiboli natomiast około 124°.
Znane są też minerały o trzech płaszczyznach łupliwości. Przykładem może być sól kamienna o tzw. łupliwości kostkowej. Uderzony kryształ soli rozpada się na drobniejsze części, z których każda jest prostopadłościanem o ścianach ustawionych pod kątem prostym. Odmienna jest romboedryczna łupliwość kalcytu (segregator aktów prawnych).

Jest to również łupliwość trójpłaszczyznowa; jednak płaszczyzny łupliwości są nachylone pod kątem mniejszym od prostego. Silnie uderzony odłamek kalcytu rozpada się na drobniejsze części, z których każda ma kształt romboedru. Podobną łupliwość wykazuje minerał dolomit. Przykładem łupliwości czteropłaszczyznowej jest łupliwość fluorytu i diamentu. Minerały te mają łupliwość równoległą do ścian ośmiościanu.

Zależnie od łatwości dzielenia się danego minerału na części ograniczone płaskimi powierzchniami, wyróżnia się łupliwość doskonałą, wyraźną i niewyraźną. Minerałami o najlepszej łupliwości są miki, które łatwo za pomocą scyzoryka można dzielić na cieniutkie, przezroczyste lub niemal przezroczyste blaszki o grubości setnych części milimetra. Dzięki tej własności w wiekach średnich jako szyb używano cienkich tabliczek przezroczystej miki (promocja 3 w 1).