Umysłowość klasyczna

Do gnostyckich źródeł Jonas zaliczył Poimandresa (czyli Corpus Her- meticum I), utwory mandajczyków, teksty manichejskie. System walen- tynian przedstawił przede wszystkim na podstawie źródeł patrystycznych, Ireneusza, Hipolita czy Epifaniusza. Informacje Ojców Kościoła potwierdził przez ilustracyjnie zacytowane fragmenty utworów z Nag Hammadi, przede wszystkim Ewangelii prawdy (program uprawnienia budowlane na komputer).

Pominął inne utwory walentynian z biblioteki z Nag Hammadi. Wydaje się to zrozumiałe, z utworów walentynian tej biblioteki najwcześniej wydano właśnie Ewangelię prawdy. Jonas całkowicie pominął te gnostyckie utwory i ewentualnie system gnostycki w nich zawarty, który nazywa się we współczesnych badaniach setianizmem. W bibliotece z Nag Hammadi reprezentują go takie utwory jak Eugnostos, Apokalipsa Adama, Trzy stele Seta i wiele innych tekstów, które w czasie pisania Religii gnozy nie były Jonasowi jeszcze znane (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Niestety, pod tym względem praca Jonasa już w kolejnych wydaniach nie nadążała za badaniami koptologów i religioznawców studiujących nowe teksty. Był tego świadom sam Jonas (por. Nota z okazji wydania trzeciego 1970,). W tym względzie Religia gnozy będzie się dezaktualizować najszybciej. możliwościach, jakie może dać nowe znalezisko, wypowiedział się autor osobno (rozdział 12; cytowany tu na s. 324 „tekst nr 19”, uznany przez Jonasa za bardzo interesujący, już dawno jest obecny w polskim tłumaczeniu jako Świadectwo prawdy, „Studia Theologica Varsaviensia”) (uprawnienia budowlane).

Dłużej będą się utrzymywać stwierdzenia ogólne. Cenna dla badaczy będzie ocena środowiska, w którym powstał gnostycyzm (Wprowadzenie: Wschód Zachód w dobie hellenizmu i część III: Gnostycyzm a umysłowość klasyczna). Jonas przedstawił tu swoją hipotezę na temat genezy gnostycyzmu, wywodząc go z ducha epoki kryzysu i synkretyzmu, oraz ukazał, czym gnostycyzm różnił się od umysłowości klasycznej, greckiej (program egzamin ustny).

Symbolika

Wśród wielu cech wyróżniających ten nowy ruch w kulturze hellenistycznej za szczególnie ważny uznał Jonas dualizm. Wskazał na dwie odmiany tego dualizmu, emanacjonistyczny, bliższy myśli greckiej, który wyraził się w gnostycyzmie egipsko-syryjskim, oraz dualizm metafizyczny, bardziej obcy myśli greckiej, który wyraził się w manicheizmie. Ta typologia wprowadzona do literatury naukowej przez Jonasa (zresztą jako myśl kontynuacji szkoły historii religii), obok opisu języka i symboliki gnostyckiej, będzie długo stanowiła pewien model przedstawiania gnozy i gnostycyzmu (opinie o programie).

A teraz kilka słów o wersji polskiej, o pracy tłumacza i wydawnictwa. Tłumacz dzieła wywiązał się ze swego zadania dobrze. A miał przed sobą bardzo trudny problem technicznej terminologii związanej z gnozą. Polski tytuł Religia gnozy dobrze oddaje The Gnostic Religion i to, co Jonas zamierzał przedstawić w książce. Sam opowiadałbym się za polskim tytułem Religijność gnostycka, który obejmowałby tak religię chrześcijańską w jej wersji gnostyckiej. jak religię założoną przez Maniego, czyli manicheizm, w którym również przejawiła się religijność gnostycka, a nie „religia gnozy” (segregator aktów prawnych).

Wydanie polskie respektuje w części źródłowej istniejące już polskie tłumaczenia. Szkoda, że wydawnictwo nie zadbało o przetłumaczenie z oryginału tych fragmentów źródłowych cytowanych przez Jonasa, których jeszcze nie ma w całości po polsku. Z niektórymi cytowaniami bym się nie zgodził: Pieśń o perle w tłumaczeniu Czesława Miłosza jest wprawdzie piękna, ale niewierna. Wydawca nie zawsze podaje tłumacza polskiego (cytaty z Plotyna, tylko raz zaznacza, że chodzi o tłumaczenie Adama Krokiewicza, i n.).

Szkoda, że polskiego wydania nie uzupełniono wykaz obcojęzycznej literatury przedmiotu, opublikowanej po 1970 roku; tu wzorem mogliby być znów Francuzi, którzy wydając książkę w roku 1978 uzupełnili ją o nowsze dane bibliograficzne. Szkoda, że w ogóle brak polskiej literatury, poza przypisami źródłowymi. Na przyk’ad zamiast powoływać się na niemiecki Gnosis ais Weltreligion Quispela można było cytować jego polską wersję Gnoza (Warszawa 1988), gdzie podano dość obszerny wykaz najnowszej literatury (promocja 3 w 1).