Warsztaty Pińczowskie

Warsztaty Pińczowskie kultywujące manierystyczne formy do wieku XVIII, realizowały liczne zamówienia na różnego rodzaju dekoracje rzeźbiarskie i detale architektoniczne, a także wystroje całych kaplic, spławiane Wisłą m.in. do Włocławka (program uprawnienia budowlane na komputer). Najwybitniejszym ich dziełem jest dekoracja rzeźbiarska kaplicy Firlejów w Bejscach, należącej do licznej grupy renesansowych grobowych kaplic kopułowych, będących jednym / najciekawszych zjawisk sztuki polskiej XVI i I połowy XVII wieku.

Do grupy tej należą również, kaplice Fodygów przy kościele parafialnym w Chęcinach i późniejsza Branickich przy klasztorze franciszkanów, a także duża kaplica Oleśnickich na Świętym Krzyżu. Kontynuacją tego typu budowli są liczne w wieku XVII kaplice o barokowej dekoracji, jak ośmioboczna kaplica Różańcowa w Nowym Korczynie / 1663 r. Oprócz Pińczowa także w Chęcinach i Kunowie działały prężne ośrodki kamieniarskie (program uprawnienia budowlane na ANDROID).
Wiele obiektów interpretowano jako zbory innowiercze - kalwińskie, a przede wszystkim ariańskie.

Dzisiaj wiadomo, że w dużej mierze budowle te miały inne przeznaczenie, jak np. uważany do niedawna za zbór, rozebrany ostatnio dwór w Skowronnie. czy bóżnica w Wodzisławiu. Niektóre okazały się znacznie młodsze niż dotychczas sądzono, np. pochodząca zapewne z XVIII w. centralna klatka schodowa pałacu Fanckorońskich w Brzcziu koło Wodzisławia interpretowana jako kaplica kalwińska, czy lamus przy dworze Ludyni uchodzący za zbór ariański. Znamy także budowle wznoszone niewątpliwie jako świątynie reformacyjne (uprawnienia budowlane).

Zbory kalwińskie w Sobkowie (1560) i Oksie (1570) /budowano na planie krzyża greckiego. Na ogół jednak są to skromne budynki murowane o jednej lub dwóch izbach, z sienią i mieszkaniem ministra (proboszcza). Z XVI w pochodzą zbory w Węchadłowie (1569). Rakowic i Pęczelicach. z następnego stulecia niewielkie zbory w Cieszkowych i Kolosach (1659): trzy ostatnie przebudowane zostały na spichlerze (program egzamin ustny).

Dzieła architektury wczesnobarokowej

W wieku XVI pojawiają się duże murowane, ze sklepioną salą główną i renesansową dekoracją wnętrza. W najstarszej z nich, wystawionej w Szydłowie po 1534 r., późnogotycka bryła i kamieniarka łączą się z późnorenesansową dekoracją wnętrza i wieńczącym elewacje attykowym murkiem osłaniającym pogrążone dachy. Nieco późniejszą bóżnicę w Pińczowie, o bogatym wystroju wnętrza, również przykryto dachem pogrążonym (opinie o programie). Pochodzące z trzeciego i czwartego dziesięciolecia XVII w. budowle w Wodzisławiu, Chmielniku i Chęcinach odznaczały się wysokimi łamanymi dachami.

Wymienione obiekty należą do najwybitniejszych zabytków żydowskiego budownictwa sakralnego w Polsce. W wieku XVII i XVIII pojawiły się na Kielecczyźnie niezwykle oryginalne, a zniszczone do szczętu przez, hitlerowców, bóżnice drewniane, m.in. w Końskich, Rakowic i Ostrowcu Świętokrzyskim.
Przykładem nowożytnego założenia obronnego jest fortalieja w Sobkowie nad Nidą wzniesiona ok. 1560 roku.

Nowe tendencje w architekturze pojawiły się w początku XVII w. przede wszystkim we wnętrzach - w nowym sposobie podpierania sklepień i stiukowej dekoracji, jak w farze chęcińskiej przebudowanej na początku stulecia czy kolegiacie pińczowskiej wzniesionej w latach 1615-1619. Niebawem w prezbiterium lary szydłowskiej (1630) zastosowano obok układu bazylikowego system filarowo-ścienny (segregator aktów prawnych).
U schyłku I tercji wieku XVII powstały na Kielecczyźnie pierwsze dzieła architektury wczesnobarokowej.

Najwybitniejszym z nich jest pałac biskupi w Kielcach wzniesiony dla biskupa krakowskiego Jakuba Zadzika w latach 1637-1641, najpewniej według projektu Jana Trevano. Piętrowa, prostokątna w rzucie bryła pałacu, z okazałymi loggiami na osi obu elewacji i czterema sześciobocznymi basztami-alkierzami na narożnikach, jest twórczą modyfikacją typu rezydencji, któremu początek dał Zamek Ujazdowski w Warszawie (promocja 3 w 1).

Osiowe położenie pałacu, rozbudowanego w I połowie XVIII w. o skrzydła, a także przebudowanej nieco wcześniej w duchu baroku romańskiej kolegiaty stanowi ośrodek kształtującego się od XII do XIX w. wyjątkowego zespołu zabudowy kieleckiego Wzgórza Zamkowego.