Wartość kultury europejskiej

Tylko jedna z recenzji, które przeczytałem, zajęła się przesłaniem sztuki Wróblewskiego, czyli ustosunkowała się do istoty mitu, nie mitologizując osoby artysty. Adam Komorowski w „Twórczości” wysunął dwie podstawowe tezy. Teza pierwsza: świadomy imperatyw moralny jest warunkiem koniecznym (twórczej) wolności. Innymi słowy - nie „wolność artystyczna od”, lecz „wolność do”. Jak widać, ta koncepcja wolności różni się od przedstawionej wyżej i nie mistyfikuje dylematu polskich wyborów w sztuce. Jest to dla Komorowskiego fałszywy dylemat (program uprawnienia budowlane na komputer). Artysta w tej koncepcji - w przeciwieństwie do myśli liberalnej - jest wolny w odkrywczym doborze środków, ale jego wewnętrznej wolności sens nadaje myśl i cel, któremu ona służy.

Teza druga: pozwoliło to między innymi Wróblewskiemu dotknąć prawdy o swoich czasach, prawdy w wymiarze uniwersalnym (program uprawnienia budowlane na ANDROID). Komorowski napisał: „niezrozumiała małostkowość analiz sztuki polskiej pierwszej połowy lat pięćdziesiątych nie pozwala dostrzec jej swoistości, tego, że na przekór wszystkiemu podjęła ona zadanie opisu nie tyle początków nowego, ile końca tego, co uchodziło za wartość kultury europejskiej - jak choćby prawo do własnej śmierci”. Autor recenzji dotknął, jak mi się wydaje, istoty problemu, o którym traktuję (uprawnienia budowlane). Można bowiem dyskutować, czy małostkowość ta jest rzeczywiście niezrozumiała, czy nie przecenia cech odpornościowych ówczesnej sztuki i dlaczego je przecenia, lecz prawdziwość jego stwierdzenia jest bezsporna i do niego chciałbym nawiązać (program egzamin ustny).

Społeczne skutki

Chciałbym spojrzeć na Wróblewskiego inaczej. Jako na człowieka radykalnie wykorzenionego z wartości, które pozostały mu najbliższe. Uważam, co może zabrzmieć paradoksalnie, że komunizm jedynie pomógł mu, szybko i sprawnie, pozbyć się oporów. Komunizm go niejako rozgrzeszył. Młody Wróblewski nie zdawał sobie sprawy z ceny, jaką trzeba zapłacić za tę usługę (opinie o programie).

Co Wróblewski, tak jak wielu podobnych mu młodych ludzi, otrzymał w zamian? Otrzymał inną podstawę swojej wiary. Otrzymał perspektywę wiecznej szczęśliwości, jaka nastanie po okresie likwidacji niesprawiedliwości na tym świecie. Otrzymał utopię. Tak jak inni zaakceptował społeczne skutki wcielania jej w życie - „przejściowe” powiększenie niesprawiedliwości. Miał przed sobą jasny, racjonalny cel działania, który, zdawało się, wypełni mu życie. Ale nie potrafił pojąć ani zaakceptować osobistych kosztów, indywidualnej niesprawiedliwości. Dlaczego ja cierpię? Dlaczego uderzono mnie kamieniem? Dlaczego pocięto mój obraz? Niesprawiedliwość indywidualna, łatwiejsza do zniesienia dla ludzi świadomie akceptujących poczucie wykorzenienia, jak przedwojenni komuniści Jonasz Stern czy Maria Jarema, dla Wróblewskiego była nie do zniesienia. W swoich osobistych notatkach Wróblewski nieustannie pyta. Było rozgrzeszenie, ale nie ma odkupienia (segregator aktów prawnych).

Co Wróblewskiemu pozostało, to myślenie w kategoriach wartości. Wniósł je jako depozyt w swój akces do komunizmu. Tak jak prawda jest depozytem, możliwością, którą przekazuje się nie rozumiejącemu, tak i wiara jest szczególnym depozytem przekazywanym z pokolenia w pokolenie. Można ją podmienić, jeśli okoliczności sprzyjają, ale trudniej odebrać zdolność wiary. Depozyt Wróblewskiego nie był nikomu potrzebny. Nie nadszedł jeszcze czas, kiedy na mówienie o sprawach ważnych dla polskiej kultury otrzymywało się ograniczoną koncesję. Rozstrzelania poddano ostrej krytyce, a koncepcja „realizmu bezpośredniego”, którą rozwijał Wróblewski, została wyrzucona na śmietnik. Mam zamiar wyciągnąć ją ze śmietnika i pokrótce omówić w następnym rozdziale (promocja 3 w 1).