Zagrodnicy

Z biegiem czasu wszyscy zagrodnicy zostali zrównani w obowiązkach względem folwarku. Odrębnie traktowani byli tylko zagrodnicy ze Stanisławowa i Wróblewa, wsi w całości zagrodniczych tylko z nazwy, sąsiadujących bezpośrednio z gruntami folwarku grabińskiego. Posiadali oni po około 10 morgów ziemi własnej, ale dodzierżawiali o wiele więcej, tak że właściwie nie różnili się pod względem użytkowanego areału od chłopów z innych wsi. Z tego zapewne tytułu prócz pańszczyzny ręcznej odrabiali pańszczyznę sprzężajną (program uprawnienia budowlane na komputer).

Zagrodnicy prowadzili przede wszystkim - w miarę swoich ograniczonych szczupłością gruntów możliwości - działalność rolniczą i chyba w większym stopniu hodowlaną. Wynikający z tego wypas nierogacizny w lesie grabińskim, prowadzony głównie przez zagrodników z Trutnów i Osie, był przyczyną ogrodzenia wspomnianego lasu płotem, a wreszcie wyrugowania zagrodników z wymienionych wsi. Rywalem okazał się sam zarząd Żuław, czy raczej władze miejskie, które przeznaczyły las grabiński na hodowlę źrebaków przenoszonych tutaj ze stadniny miejskiej w Sztutowie (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Obowiązek wykonywania przez zagrodników pańszczyzny pieszej sabotowany był przez nich długo i w najróżniejszy sposób. Lata wojny przyczyniły się chyba również do rozprzężenia w tej materii. Dopiero w 1630 r. nowy dzierżawca folwarku grabińskiego, Gabriel Borckmann, podjął starania o wyegzekwowanie należnej ze strony zagrodników pańszczyzny pieszej. Wobec dalszego oporu zgodził się jednak na roczny ekwiwalent pieniężny w wysokości 800 florenów (uprawnienia budowlane).

Zagrodnicy i komornicy posesjonaci, o ile tak można powiedzieć, a więc Eigengartner i Eigenkatner, nadal wykonywać musieli dziesięciodniową pańszczyznę pieszą. Nie wiadomo, kiedy pańszczyzna ta została zamieniona na ekwiwalent pieniężny. W XVIII w. zagrodnicy, właściciele swych domków i ogrodów, płacą do Grabin po 9 florenów za nie wykonywaną już pańszczyznę (program egzamin ustny). Tak więc po pańszczyźnie chłopskiej również i pańszczyzna zagrodników sprowadzona została do opłaty pieniężnej, co świadczy o silnie rozwiniętych stosunkach pieniężnych na Żuławach Gdańskich w XVII w.

Gospodarstwa duże

Utarło się i panuje powszechnie przyjęte przekonanie, że na bogatych Żuławach występowały przeważnie gospodarstwa duże. Źródłem tego przekonania nie były jednak systematyczne badania i publikacje źródłowe. Podstawowych wiadomości w tej sprawie dostarczają zachowane w archiwum gdańskim księgi gruntowe. Nie dają one jednak informacji „przekrojowych”, pochodzących z jednego roku lub z kilku najbliższych lat. Występujące tam dane zależne są od każdorazowych zmian właścicieli, a te następowały w różnych terminach dyktowanych przez życie (opinie o programie).

Mimo surowych zakazów władz, jak również sytuacji prawnej, nie przewidującej podziału gospodarstwa pomiędzy spadkobierców, spotyka się jednak sporadycznie sprzedawanie części gruntu, co powodowało, że jedne gospodarstwa zmniejszały swój areał ziemi, a inne o tyle zwiększały. Wyjątkowo tylko spotykamy podział gospodarstwa na dwie nowe jednostki lub złączenie się dwu gospodarstw w jedno. Odnotowanie tych zjawisk w księgach gruntowych utrudniało dokonywanie obliczeń, ale ich nie uniemożliwiało. Przedstawiona tu struktura własności chłopskiej została opracowana dla połowy XVII w (segregator aktów prawnych).

Księgi gruntowe zarejestrowały w tym czasie na całych Żuławach Gdańskich 392 gospodarstwa pełnorolne. Z tego we wsiach pańszczyźnianych było 231 gospodarstw, we wsiach wolnych zaś - 161 (tabele 2, 3). Stanowi to odpowiednio 58,9 i 41,1 proc. ogólnej liczby gospodarstw. Stosunek ten odpowiada w przybliżeniu proporcji, jaka zachodzi między liczbami wsi w poszczególnych kategoriach: 15 wsi pańszczyźnianych i 10 wsi wolnych (promocja 3 w 1).