Bunt przeciwko eklektyzmowi

Trudno zarazem nie widzieć narastania w ciągu całej drugiej połowy XIX wieku kierunku, który szuka oparcia architektury w warunkach życia i budownictwa, który nowatorskie swe aspiracje uzasadnia potrzebą dania prawdziwego wyrazu przeznaczeniu budowli, nowym konstrukcjom i materiałom. Ten nurt nowatorski ma swych protoplastów w architektach, którzy, jak Viollet de Due we Francji, Semper w Niemczech, Sullivan w Stanach Zjednoczonych, poszukują nowej prawdy, nowej architektury poprzez nową tektonikę, przez rozszerzenie kręgu źródeł historycznych inspiracji, m.in. na bogactwa architektury średniowiecza (program uprawnienia budowlane na komputer).

Bunt przeciwko eklektyzmowi, ujawniający się dobitnie na przełomie wieków, a przygotowywany już od połowy stulecia, wyraża się w różnych formach. Nie należy zapominać, że odbywa się on w dobie stabilizacji nowego stadium kapitalizmu, w okresie narodzin i umocnienia charakterystycznych dla imperializmu zjawisk powstawania oligarchii finansowej, koncentracji kapitału i rozszerzania się jego międzynarodowych powiązań. Proklamowane przez orędowników nowej architektury odejście od akademickich kanonów, hasło „Każdej epoce właściwa jej sztuka, a sztuce swoboda wypisane na fasadzie wiedeńskiego pawilonu Secesji, zostaje szeroko podchwycone (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

To, co było dorobkiem nowatorskiego nurtu protestu przeciw nowobogackiej kulturze XIX-wiecznego pompierstwa, trafia na podatną glebę rozczarowania samej burżuazji do staroświeckich atrybutów jej dotychczasowej świetności. Bunt humanistów przeciw zakłamaniu eklektycznych fasad kryjących za sobą okropności podwórzy-studni, bunt racjonalistów przeciwko anachroniczności stosowania nowych technicznych zdobyczy cywilizacji w obskurancko-konserwatywnej szacie eklektyzmu, bunt artystów przeciwko trywializacji - zyskały aplauz orędowników wielkiego buntu mieszczańskiego nowej, „nowoczesnej burżuazji przeciwko poczciwym, jakże staroświeckim ramom życia i gustom pokolenia jej nowobogackich ojców (uprawnienia budowlane).

Rosnąca izolacja

Rosnąca izolacja od narodu i wyznawanych przezeń idei, uciążliwość operowania formami kulturowymi niosącymi odłamki starych ideowych treści, zjawienie się międzynarodowego, nadnarodowego „towarzystwa i naśladującego jego mentalność i gusty kosmopolitycznego środowiska inteligencji - wszystko to stworzyło społeczne podłoże nurtów supernowatorskich przełomu wieku. Jeśli dziś odradzają się koncepcje historyczne przyjmujące za dobrą monetę rewolucyjną nutę wszystkich buntów artystycznych początku XX wieku, to należy przypomnieć, że secesja i modernizm, a następnie konstruktywizm były kierunkami panującymi, w których czołowi dysponenci budownictwa widzieli zwierciadło swych upodobań i ideałów życiowych. Ich wpływ na kierunki przełomu wieku przejawia się przede wszystkim w nastrojach dekadentyzmu (program egzamin ustny).

W latach, gdy na arenę dziejową wkracza zorganizowany proletariat przemysłowy, pojawia się postawa artystyczna przedstawiająca kryzys panującego ładu moralno-społecznego jako kryzys cywilizacji ludzkiej w ogóle, zbliżającą się zaś zgubę klasy i stworzonych przez nią porządków - jako zgubę wszechświata (opinie o programie). Nastroje „tańca na wulkanie”, koncepcje ucieczki od prawdy społecznej, która wskazuje nieubłaganą przyszłość, odwrócenie się od wartościowania moralnego w sztuce, a w związku z tym od tkwiących w niej odwiecznie walorów asocjacyjnych i obrazowych - staje się podłożem abnegacji ideowej i historycznej (segregator aktów prawnych).

Są to zjawiska panujące. Obok nich notujemy twórczość wybitnych jednostek rozwijających nowatorskie i demokratyczne w swej istocie nurty przełomu wieku. Wymieńmy więc przede wszystkim zainteresowanie jako źródłem inspiracji sztuką ludową, co staje się podstawą prac Ruskina, Morrisa oraz pełnych swoistego uroku prac Wyspiańskiego. Wspomnijmy o tendencjach do stworzenia z gruntu nowego, nowoczesnego klasycyzmu w pracach środowiska wychowanków uczelni petersburskich, zarówno w Rosji (Szczusjew, Fomin), jak i w Polsce (Lalewicz, Wędziagolski) (promocja 3 w 1).