Jakie są główne elementy więźby dachowej?

Więźba dachowa to podstawowa konstrukcja nośna dachu, która odpowiada za przenoszenie obciążeń z dachu na ściany budynku i dalej na fundamenty. Jest to szkielet wykonany najczęściej z drewna, ale czasem także z metalu lub betonu, który stanowi bazę dla pokrycia dachowego, takiego jak dachówka, blacha czy gont (segregator na egzamin ustny - pytania i opracowane odpowiedzi).

Co to są krokwie?

Krokwie to jeden z kluczowych elementów więźby dachowej. Są to skośne belki, które tworzą szkielet dachu i jego nachylenie. Są odpowiedzialne za przenoszenie obciążeń (takich jak ciężar pokrycia dachowego, śniegu czy siły wiatru) na inne elementy konstrukcji więźby, takie jak murłata, płatwie lub kalenica. Stanowią bazę, na której montuje się elementy nośne dla pokrycia dachowego (np. łaty i kontrłaty). Najczęściej krokwie wykonuje się z drewna, stali lub kompozytów lub żelbetu rzadziej, głównie w budynkach o nietypowych wymaganiach konstrukcyjnych. Ich przekrój i długość są projektowane indywidualnie, zależnie od rozpiętości dachu i obciążeń, jakie będą musiały przenieść.

Murłata jako element konstrukcji więźby dachowej

Murłata jest kluczowym elementem w konstrukcji więźby dachowej, dlatego jej odpowiednie wykonanie i montaż mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo i trwałość całej konstrukcji dachowej. Murłata (czasami nazywana także murłatą) to bardzo ważny element konstrukcji więźby dachowej. Jest to pozioma belka, która stanowi pośrednik między ścianą nośną budynku a krokwiami dachu. Rozkłada obciążenie krokwi równomiernie na mur budynku, co zwiększa stabilność całej konstrukcji. Zapewnia mocne i stabilne oparcie dla krokwi oraz ułatwia ich montaż. Umieszczana na górnej krawędzi ścian nośnych budynku, zwykle wzdłuż ich długości. Oddziela się ją od muru warstwą izolacyjną (np. papą bitumiczną), aby chronić drewno przed wilgocią (program TESTY UPRAWNIENIA BUDOWLANE - wersja na komputer).

Murłata najczęściej wykonana jest z drewna, np. sosnowego lub świerkowego, ponieważ jest ono trwałe i łatwe w obróbce. W przypadku konstrukcji stalowych lub betonowych mogą być używane alternatywne materiały, takie jak stalowe profile. Przekrój murłaty dobiera się w zależności od obciążenia i wymagań konstrukcyjnych, ale najczęściej stosuje się belki o wymiarach np. 10×10 cm, 12×12 cm, 14×14 cm. Murłata jest przymocowana do ściany budynku za pomocą kotew stalowych (zakotwionych w wieńcu żelbetowym) lub specjalnych śrub. To mocowanie zapobiega przesunięciom murłaty w wyniku sił działających na dach, np. wiatru.

Słupy w więźbie dachowej

Słupy w więźbie dachowej to pionowe elementy konstrukcyjne, które pełnią funkcję podpory dla innych elementów więźby, takich jak płatwie, co pomaga przenosić obciążenia dachu na ściany nośne budynku lub bezpośrednio na fundamenty. Podpierają płatwie, które z kolei podtrzymują krokwie w większych konstrukcjach dachowych. Przenoszą obciążenia dachu (ciężar własny, śnieg, wiatr) na niższe partie konstrukcji, czyli ściany nośne, stropy lub fundamenty. Słupy są mocowane na dolnym końcu do elementu konstrukcyjnego (np. podwaliny, belki stropowej) za pomocą specjalnych łączników, śrub lub kotew (segregator aktów prawnych).

Na górnym końcu podtrzymują płatwie i mogą być dodatkowo wzmocnione za pomocą zastrzałów, które zapobiegają przechyleniom. Słupy są stosowane przede wszystkim w więźbach o większych rozpiętościach lub w dachach o skomplikowanej konstrukcji, takich jak więźba płatwiowo-kleszczowa (gdzie płatwie są podparte słupami), dachy wielospadowe lub mansardowe, konstrukcje z dużymi przestrzeniami, gdzie wymagane są dodatkowe podpory. Zwiększają nośność i stabilność konstrukcji dachowej oraz pozwalają na budowę więźby w dużych budynkach, gdzie krokwie same w sobie nie byłyby w stanie przenieść obciążeń. 

Płatwie jako poziome belki konstrukcyjne

Płatwie to poziome belki konstrukcyjne, które biegną równolegle do kalenicy i pełnią rolę podparcia dla krokwi w więźbie dachowej. Są one kluczowym elementem w bardziej złożonych konstrukcjach dachowych, takich jak więźba płatwiowo-kleszczowa. Podpierają krokwie na całej ich długości, zmniejszając ich rozpiętość i tym samym zmniejszając obciążenia przenoszone przez krokwie. Rozkładają obciążenie dachu na słupy i inne elementy nośne więźby dachowej. Płatwie główne są rozmieszczone równolegle do kalenicy, w różnych poziomach. Płatew kalenicowa jest najwyżej położona, biegnie wzdłuż kalenicy dachu. Płatwie pośrednie znajdują się poniżej kalenicy, zazwyczaj podparte słupami (program TESTY UPRAWNIENIA BUDOWLANE - aplikacja na telefon).

Płatew stropowa to dolna płatew, znajdująca się na stropie i często wspierająca słupy. Wykonane są najczęściej z drewna (np. sosna, świerk), ale w nowoczesnych konstrukcjach mogą być wykonane ze stali lub żelbetu w budynkach przemysłowych lub wielokondygnacyjnych. Przekrój płatwi zależy od obciążenia, jakie muszą przenieść, oraz rozpiętości między punktami podparcia (słupami). Płatwie są podpierane przez słupy oraz zastrzały, które dodatkowo zwiększają stabilność konstrukcji. Ich połączenia z innymi elementami więźby muszą być solidne, aby wytrzymały siły działające na dach, takie jak ciężar śniegu czy siła wiatru. Stosowane są głównie w więźbach dachowych o dużych rozpiętościach lub w dachach wielospadowych, gdzie krokwie same w sobie nie byłyby w stanie przenieść obciążeń. Umożliwiają stosowanie mniejszych i lżejszych krokwi, co zmniejsza ogólną masę konstrukcji dachowej.

Kalenica czyli najwyższa część konstrukcji dachowej

Kalenica to najwyższa część konstrukcji dachowej, znajdująca się w miejscu, gdzie spotykają się krokwie z dwóch przeciwległych połaci dachowych. Tworzy ona linię wzdłuż szczytu dachu i jest kluczowym elementem zarówno konstrukcyjnym, jak i estetycznym. Biegnie poziomo wzdłuż szczytu dachu, równolegle do murłat. Jest wspólna dla obu połaci dachowych. Jest miejscem montażu elementów wentylacyjnych i uszczelniających, takich jak taśmy kalenicowe.  Łączy krokwie z dwóch stron dachu, zapewniając stabilność konstrukcji (uprawnienia budowlane).

W prostych konstrukcjach dachowych krokwie mogą być łączone bezpośrednio w kalenicy za pomocą połączeń ciesielskich (np. na styk lub na wrąb). W więźbach płatwiowo-kleszczowych nad kalenicą może znajdować się płatew kalenicowa, która dodatkowo stabilizuje konstrukcję. Kalenica wpływa na ostateczny wygląd dachu, szczególnie w dachach wielospadowych lub skomplikowanych. W tradycyjnych dachach często ozdabia się ją dekoracyjnymi elementami, takimi jak wykończenia gąsiorów czy detale rzeźbione.

Co to są zastrzały?

Zastrzały są ukośnymi belkami konstrukcyjnymi, które pełnią funkcję wzmacniającą w więźbie dachowej. Ich zadaniem jest zapobieganie deformacjom konstrukcji i zwiększenie jej stabilności poprzez przeciwdziałanie siłom bocznym oraz siłom związanym z obciążeniami dachu, takimi jak wiatr, śnieg czy ciężar pokrycia dachowego. Zastrzały zapobiegają przesuwaniu się lub wyginaniu elementów więźby dachowej, takich jak krokwie, słupy czy płatwie. Przenoszą część obciążeń działających na więźbę dachową na inne elementy, np. na słupy lub murłatę (program egzamin ustny).

Zastrzały są szczególnie istotne w przypadku dachów narażonych na silne wiatry lub mających dużą rozpiętość. Zazwyczaj montowane ukośnie między pionowymi (np. słupami) i poziomymi (np. płatwiami) elementami więźby dachowej. Mogą być stosowane w różnych częściach konstrukcji, np. między płatwiami a słupami lub między murłatą a krokwiami. Zastrzały są montowane ukośnie, co pozwala na efektywne przenoszenie sił ściskających lub rozciągających.

Łaty i kontrłaty

Łaty i kontrłaty to elementy konstrukcyjne montowane na krokwiach, które pełnią kluczową rolę w montażu pokrycia dachowego i zapewnieniu wentylacji przestrzeni dachowej. Są to poziome drewniane listwy (lub metalowe profile) mocowane prostopadle do krokwi. Stanowią bezpośrednie podparcie dla pokrycia dachowego, np. dachówki, blachodachówki czy gontów.  Służą jako element konstrukcyjny, do którego przymocowuje się pokrycie dachowe. Są niezbędne w dachach wentylowanych, szczególnie przy nowoczesnych pokryciach dachowych, które wymagają odpowiedniego przepływu powietrza. Zapewniają trwałość całej konstrukcji dachowej, chroniąc drewno i pokrycie dachowe przed wilgocią oraz działaniem warunków atmosferycznych (opinie o programie).

Do zalet stosowania łat i kontrłat należy przede wszystkim trwałość  ponieważ chronią konstrukcję dachową przed zawilgoceniem, co wydłuża jej żywotność. Tworzą system wentylacji dachu, który minimalizuje ryzyko kondensacji wilgoci pod pokryciem. Ułatwiają i stabilizują montaż dachówki, blachodachówki czy innego pokrycia.

Więźba dachowa jest projektowana indywidualnie dla każdego budynku, uwzględniając takie czynniki jak klimat, rodzaj pokrycia dachowego, rozpiętość dachu czy kształt budynku. Jej prawidłowe wykonanie ma kluczowe znaczenie dla trwałości i bezpieczeństwa całego obiektu.