Potrzeby chłopskie

O ile chodzi o ceny gospodarstw zagrodniczych, to nie można przeprowadzić porównań między gospodarstwami we wsiach wolnych i pańszczyźnianych. Należy je traktować łącznie, ponieważ we wsiach wolnych nie występują wcale dwie najniższe grupy wielkościowe (do 1 morga i do 10 morgów), we wsiach pańszczyźnianych natomiast dwie najwyższe grupy własnościowe (do 20 i do 30 morgów) reprezentowane są tylko w minimalnym stopniu. Tak więc łącznie ceny gospodarstw zagrodniczych sięgają 400 grzywien (gospodarstwa do 1 morga), około 1200 grzywien (do 10 morgów), około 1400 grzywien (do 20 morgów) i około 1900 grzywien (do 30 morgów) (program uprawnienia budowlane na komputer).

Jak więc widać, nabycie gospodarstwa na Żuławach Gdańskich wymagało nieraz dużej kwoty pieniędzy. Mieszkańcy wsi żuławskich musieli posiadać pewne oszczędności, które umożliwiały im nabywanie gospodarstw. Łatwo jednak wówczas było zaciągnąć kredyt u innych mieszkańców wsi żuławskich, a przede wszystkim u mieszczan gdańskich. Wniosek taki nasuwa się z obserwacji stosowania procentu od kapitału, który na przestrzeni całego XVII w. przejawiał tendencję malejącą (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Najwidoczniej podaż pieniędzy oferowanych jako pożyczki chłopom z zabezpieczeniem w ich gospodarstwach była większa od potrzeb chłopskich w skali całych Żuław Gdańskich. Nie bez znaczenia była też chyba swego rodzaju gwarancja władz gdańskich i żuławskich zarazem, które zapewniały zarówno kontrolę wysokości zadłużenia poszczególnych gospodarstw przez odpowiednie wpisy do ksiąg gruntowych, jak też ewentualną egzekucję pożyczek w razie niewypłacalności lub bankructwa dłużnika (uprawnienia budowlane).

Zaciąganie pożyczek

W wypadku działów rodzinnych, obejmujący gospodarstwo był w lepszej sytuacji, ponieważ gotówka potrzebna była w zasadzie tylko dla zaspokojenia wierzycieli. Spłaty rodzinne (Erbgelder) rozkładane były na długoletnie raty. Tylko nieco ponad 50 proc. należności za gospodarstwa we wsiach pańszczyźnianych i 40 proc. we wsiach wolnych wypłacano gotówką. Niekiedy też rozliczenia rodzinne zapisywane były na hipotece tego gospodarstwa w formie długu nie oprocentowanego lub oprocentowanego (program egzamin ustny). Zaciąganie pożyczek miało jednak swoje granice. Spotyka się wprawdzie pojedyncze przykłady, kiedy dług hipoteczny przekraczał wartość gospodarstwa, częściej jednak zdarza się wpis w księdze gruntowej, w myśl którego nie wolno było obciążać więcej tego gospodarstwa, czyli tzw. klauzulę de non onerando.

Były to, jak się wydaje, pierwsze oznaki zniecierpliwienia wierzyciela, który zamierzał odzyskać pożyczone pieniądze. Gdy dłużnik okazywał się niewypłacalny, a zakaz dalszego obciążania gospodarstwa uniemożliwiał zaciągnięcie następnej pożyczki, dochodziło do bankructwa. Wdrażano wówczas tzw. prawo wiechy, rozpoczynające postępowanie egzekucyjne, a kończące się przeważnie licytacją. Gdy w dniu licytacji nie zgłosił się żaden kupiec, wierzyciel wchodził w posiadanie tego gospodarstwa (opinie o programie).

W XVII i w pierwszej połowie XVIII w. nieraz do 16 proc. gospodarstw zmieniało właściciela w ten właśnie sposób. Wierzyciele obejmujący takie gospodarstwa ex officio, jak to określały źródła, nie pozostawali długo ich właścicielami. Najczęściej w krótkim czasie sprzedawali je chłopom. Niekiedy spekulowali w ten sposób, osiągając na tej drodze dodatkowy dochód, mogli bowiem uzyskać wyższą cenę aniżeli wynosił ich nie spłacony w pełni dług. Wyzuty ze swego gospodarstwa poprzedni właściciel mógł odzyskać jeszcze swe utracone gospodarstwo przez złożenie protestu i dokonanie długu we właściwym czasie (segregator aktów prawnych).

Spotykamy w źródłach wypadki, kiedy zadłużeni chłopi trzykrotnie tracili i odbierali swe gospodarstwa, korzystając z przysługującego im prawa retraktu. Łatwość uzyskania kredytu pociągała więc za sobą niebezpieczeństwo uwikłania się chłopów żuławskich w sytuacje grożące utratą gospodarstwa (promocja 3 w 1). Postępowanie egzekucyjne i licytacje były w XVII w. na Żuławach Gdańskich na tyle częste, że działał tu specjalny aukcjonariusz przeprowadzający licytacje zadłużonych gospodarstw.