Sprawy ideologii

 „Program ideologiczny - pisał w związku z wystawą Nowoczesnych - uznaje rację bytu każdej ideologii, byleby była zdecydowana i współczesna.” Nie dostosował myślenia do potrzeb partyjnych i w tym tkwił jego błąd. Wszystkie koncepcje realizmu, które pojawiły się w tamtych latach, dla komunistów nie były warte funta kłaków. Sprawy ideologii rozstrzygała partia, a nie artyści, i partia była busolą i biczem Bożym dla idealistów (program uprawnienia budowlane na komputer).

Wróblewski zerwał radykalnie z wizją sztuki jako twórczości wyższego rzędu, która kulturę wynosi i jednoczy, jest bezkrytyczna i nie narusza żadnych tabu. nie dyskutuje własnych podstaw. Koncepcja Wróblewskiego to sztuka krytyczna, to sztuka penetracji wzorców kulturowych. W tym postępowaniu są złe i dobre strony. Zanim je bez zastanowienia jednoznacznie potępimy, zastanówmy się przez chwilę nad jego skutkami (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Oczywiste, że Wróblewski, tworząc dla komunistów nowoczesny wzorzec propagandowy kultury masowej, wyprzedził nie tylko ówczesną kulturę polską, zajętą rozrachunkami lub gruntowaniem materializmu, ale wyprzedził swój czas (uprawnienia budowlane). Wyobraźmy sobie, co by się stało, gdyby stalinizm wykorzystał jego koncepcję: ludzie zaczęliby łaknąć jego dóbr tak, jak podświadomie łakną wyrobów Levisa czy Benettona. Na placach miast pojawiłyby się na wpół abstrakcyjne, na wpół naturalistyczne pomniki. A tak pomniki abstrakcyjne zjawiły się dopiero pod koniec lat 50., a na dobre w 60. Nie byłoby w sztuce polskiej konformistycznej fali abstrakcji, która zalała wówczas sztukę i sprawiła, że polskie muzea wyglądają dziś jak rupieciarnie (program egzamin ustny). Przestałby obowiązywać dzisiejszy podział polityczny na lewicę i prawicę, a silny pan prezydent przemawiałby do narodu z videoclipow. Pragmatyczni Polacy zajęci handlem i produkcją masowo odwiedzaliby muzea, aby w weekendy oceniać świadomość formalną artystów i nowe idee.

Radykalne zmiany

Jaka jest cecha, która Wróblewskiego łączy ze sztuką naszych czasów? Wróblewski pokazuje, jak umierają formy. „Realizm bezpośredni” jest rzeczywiście radykalną zmianą. Jest symptomem zmiany, kryzysu wartości i nadziei sięgania po marksistowski prefabrykat (opinie o programie). Sztuka porzuca w nim funkcję dóbr luksusu, posłannictwa i zaspokojenia ziemskiej potrzeby nieśmiertelności. Staje się po prostu - śmiertelna. Wróblewski projektował zespoły fachowców - dziś nazwalibyśmy ich może fachowcami od reklamy lub, jak Magdalena Ujma, inżynierami dusz, reżyserami wyobraźni i pragnień - które zaspokajałyby nasze potrzeby. Nowa wiara? Proszę bardzo. Nowa dusza? Bardzo, bardzo. Shake za 5 dolców? Pycha!

Przypadek Andrzeja Wróblewskiego czyli historię radykalnego wykorzenienia młodego artysty należy rozpatrywać na tle szerszym niż dany mu czas. Pomoże to zrozumieć właściwe znaczenie jego tragicznej przygody i jego sztuki dla sytuacji dzisiejszej (segregator aktów prawnych).

Mówimy: wojna zachwiała jego systemem wartości. Mówimy: komunizm wykorzystał jego wiarę. Lecz wszystko to jest uproszczeniem. Dlaczego Wróblewski jest odrzucany z powodów ideologicznych, a Strzemiński z tych samych powodów nie? Dlatego, że stalinizm dokonał gwałtu na polskiej kulturze, chciał radykalnie wykorzenić jej wartości. Wróblewski jest z tym gwałtem utożsamiany, gdyż reprezentował polską tradycję. Ta opcja powoli zanika, dostrzegam to w artykułach Stanisława Rodzińskiego i Krystyny Czerni. Stereotyp Wróblewskiego-socrealisty jest jednak ciągle trudny do podważenia - udowodniła to dyskusja wokół Rozstrzelania II. Problem w tym, że to tylko stereotyp.

Postacie takie, jak Maurycy Mochnacki, Stanisław Brzozowski, Andrzej Wróblewski pojawiają się w polskiej kulturze bardzo rzadko, dlatego są bezcenne (promocja 3 w 1). Krytycy polskiej kultury, jej wartości i zachowań pod wpływem jej wzorców, którzy, aby dostrzec jej wartości, aby je twórczo krytykować, muszą się niejako wyobcować z ich kręgu. Próbowali krytycznej wierności. Dziś, dziwnym trafem, mamy narzędzia, świadomość i armie specjalistów od badania i modelowania wzorców kulturowych oraz badania i kształtowania zachowań społecznych. Wokół jakich wartości? Dlaczego stawia się przed nami dylemat: wierność czy wolność? Wierność wypływa z wiary, wolność z woli. Wierność krytyczna to wierność wolna.