Wystawy monograficzne

Wystawy monograficzne, retrospektywne mają jednak to do siebie, że prócz prób i dróg dochodzenia twórców do własnej prawdy artystycznej unaoczniają ich chwile słabości. Ekspozycję warszawską można, co prawda, nazwać zaledwie zarysem monograficznym, przez co powyższa uwaga odnosi się do niej jedynie fragmentarycznie, ale jednocześnie wystawa, która obejmuje twórczość artysty od niemalże pierwszych wprawek do ostatnich prac, i to w tak szerokim wyborze, pretenduje do całościowego ujęcia (program uprawnienia budowlane na komputer).

Sztuka Meli Muter jawi się w nim jako szereg nie dokonanych przesileń, stale podejmowanych, ale mało owocnych usiłowań znalezienia własnego artystycznego signum. To - generalnie rzecz ujmując - sztuka mądrze, ale w bardzo znaczącym stopniu „zadłużona" u Francuzów (program uprawnienia budowlane na ANDROID). Prócz najwcześniejszych, „luministycznych" autoportretów kolejne obrazy można byłoby zestawiać a to z płótnami Gauguina, van Gogha, Cezanne’a, a to z kompozycjami Vuillarda czy fowistów. Nie zawsze owe przemiany da się ściśle podporządkować logice chronologii. Tym bardziej, że trudno do końca ufać datacji z katalogu, w dużej mierze bodaj jedynie prawdopodobnej, bo znaczna część prac nie była przez autorkę w żaden sposób oznaczona; wiele płócien po latach przemalowywała i - także post factum - opatrywała datami (uprawnienia budowlane).

Tak na przykład nokturnowy, „whistlerowski" Autoportret w świetle księżyca (ok. 1899-1900) o kilka zaledwie lat poprzedza powstanie wizerunku Aurelii Reymontowej (ok. 1907), a różnice między nimi są ogromne: pierwszy - z przewagą ciemnego kolorytu, malowany jest gładko, nieco szkliście, co jednak nie przekreśla jego nastrojowości, drugi - rozjaśniony, z odważną ekspozycją dużych, miękkich plam ciepłych barw, w zbliżeniu twarzy ukazanej en face podkreśla psychologiczną charakterystykę jej właścicielki. Jeśli wiemy, że jeden obraz jest jeszcze warszawski (został namalowany przed wyjazdem artystki z kraju), a drugi już paryski, to owe różnice znajdują swoje uzasadnienie (program egzamin ustny).

Niewyszukana kompozycja

Niemal równocześnie jednak w Paryżu pojawiają się w twórczości Meli Muter płótna „bretońskie”, o których wyrazie decyduje w dużej mierze znamienne - „przejęte” od Gauguina - operowanie zwartą, statyczną formą, podkreśloną dodatkowo opinającą ją konturowo linią. Ale nawet przy owej syntetyzującej formule malarka znajduje w nich miejsce dla atmosfery intymności, być może poniekąd zrodzonej z pamięci o płótnach Vuillarda. Kontur nie jest tu wypełniony płaską plamą, lecz wibrującymi cząstkami rozbielonego pigmentu, spod którego nierzadko wyzierają partie nie zamalowanego płótna (opinie o programie).

Niewyszukana kompozycja, jakby oczywista w swej prostocie, podobnie jak przygaszona tonacja barwna to wyróżniki płócien w rodzaju Macierzyństwa (1909) czy Starej Bretonki z dzieckiem (1911), które stanowią interesujące przykłady owych kameralnych portretów w skromnych wnętrzach. Wśród tematów dominują w tym czasie ulubione przez artystkę portrety, tym razem - anonimowych matek, bretońskich biedaków i starców (segregator aktów prawnych).

Wyczulenie na wszelkie życiowe niedogodności - co należy podkreślić - cechowało też sporą część jej dalszej twórczości, która od strony formuły plastycznej wielokrotnie jeszcze ulegała zmianom. Czasami efekty różnorodnych poszukiwań wręcz nakładały się na siebie. Ich bogactwo, połączone z czytelnością lekcji mistrzów, sprawia, że analizując prace Meli Muter nie da się uniknąć - jak wspomniałam - zestawiania ich z doświadczeniami wielu artystów francuskich (promocja 3 w 1). Jeżeli zaś ów obszar odniesień można w ogóle objąć jednym terminem, to wyłącznie używając tak nieprecyzyjnego jak postimpresjonizm. W polu tym obowiązkowo powinien pojawić się Cezanne. Około roku 1920 artystka namalowała bowiem szereg martwych natur, w których wyczuwalny jest jego „duch”.