Artystyczna inicjatywa

Paradoksalnie wracamy więc do rytuału. Bo tylko w nim uczestnicząc. można lepiej zrozumieć siebie. Nie jest on już jednak przestrzenią zinstytucjonalizowaną, ale utworzoną w relacji dialogu, jaki istnieje między twórcą i uczestnikami spektaklu tworzonego w efekcie jego inicjatyw artystycznych. Do głosu dochodzi więc właśnie to, co prywatne, własne, odrębne, ale i wspólne w obszarze podświadomości, czyli nie do końca odgadnione i wciąż tajemnicze (program uprawnienia budowlane na komputer).

Nie ulega dla mnie wątpliwości, że nadszedł czas odheroizowania przeszłości. Bowiem, nie w walce starego z nowym, nie w starciu sztuki z instytucjami autorytarnego państwa kryje się największa wartość minionego pięćdziesięciolecia w Europie środkowo-wschodniej. To bez wątpienia ważny fragment historycznego dziedzictwa. Ale, daj Bóg, zamknięty. I dlatego ciekawy już tylko jako muzealny zbiór rekwizytów z minionej epoki (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Jak się okazuje, zamknięcie odnosi się nie tylko do stotalitaryzowanej wizji utopii, ale również do sztuki spętanej udziałem w starciu z jasno określonym przeciwnikiem. Bo, chcąc nie chcąc, także od niego, od jego metod zależy, choć nie wprost, lecz raczej a rebours (uprawnienia budowlane). To właśnie z tak uformowanych szańców obronnych padają dziś oskarżenia pod adresem awangardy. Oskarżenia to skądinąd zabawne, bo awangarda jako określona formacja artystyczna, choćby w jej pierwotnym znaczeniu, jako straż przednia, od dawna już nie istnieje (program egzamin ustny).

Społeczne podglebie

Istnieją pojedynczy awangardziści, których nazwałbym chętnie - za Jarosławem Maszewskim - zwiadowcami. Zwiadowcy działają w pojedynkę, w samotności, ale eksploatują społeczne podglebie, regiony herezji oraz zbiorowe lęki i nadzieje. Nie zamykają się w sobie, bo wtedy nie byliby zdolni tworzyć zbiorowych rytuałów tak niezbędnych, aby sztuka mogła w ogóle funkcjonować. Ale też pozostają niezależni od rozmaitych zewnętrznych nacisków, bo ich sztuka zawiera w sobie najprywatniejszą historię (opinie o programie).

Każdy z tych planów z osobna - indywidualny i zbiorowy - jest przestrzenią zamkniętą. Wybór jednego z nich, a także godzenie ich ze sobą, nie daje żadnej szansy na wyzwolenie się z istniejących ograniczeń. Otwarcie się nie powoduje, że porzuca się sztukę dla życia lub odwrotnie. To nieustające tworzenie iluzji po to, by ją później na różne sposoby przezwyciężać. Otwarcie to nie porzucanie pęt i doznawanie nieograniczonej wolności, ale orientowanie się na zagadki, którym brak rozwiązania (segregator aktów prawnych).

Najbardziej frapująca wydaje mi się niezwykła frekwencja, jaką cieszy się ta wystawa. Muzeum Narodowe w Krakowie przymierzało się do wystawy Rodakowskiego od wielu lat. a motywy organizowania tej ekspozycji były trzeźwe i rzeczowe. Jest to w końcu jeden z największych malarzy polskich XIX wieku, który nigdy dotąd nie miał wystawy monograficznej! Trzeba było wreszcie w całości go pokazać i zrobić mu porządny, naukowy katalog.

I wystawa spełniła te założenia: bardzo pięknie pokazała Rodakowskiego i zaproponowała nam znakomity, nieskazitelny z naukowego punktu widzenia, katalog. Nie sądzę jednak, by to on był powodem tak wysokiej frekwencji… Wydaje mi się. że ta wystawa - może nawet niespodziewanie dla jej autorów - stała się odpowiedzią na bardzo różne tęsknoty, tęsknoty za XIX wiekiem (promocja 3 w 1). To nie są oczywiście tylko tęsknoty za pluszem i złotymi ramami, wśród których tutaj siedzimy, choć myślę, że to wcale nie jest banalna tęsknota i nie należy się wstydzić, że się dobrze czujemy wśród pluszu i złotych ram. To jest tęsknota za atrakcyjnością dziewiętnastowiecznych wnętrz, za ich przytulnością, ciepłem.