Gęstość zaludnienia

Cechą charakterystyczną regionów miejskich jest bardzo nierównomierne rozmieszczenie ludności na ich obszarze. Poczynając od bardzo mocno zagęszczonych dzielnic centralnych, obserwuje się stopniowy spadek gęstości zaludnienia aż do znacznego rozproszenia siedlisk ludzkich na terenach wiejskich. Stąd też gęstość zaludnienia bywa często uznawana jako jedna z najistotniejszych cech miejskości danego obszaru (program uprawnienia budowlane na komputer).

Według spisu powszechnego z I960 r. Warszawa licząca 1136 tys. ludności skupiła w swych granicach ponad 64% zaludnienia regionu. Również w strefie podmiejskiej przeważała ludność zamieszkała w miastach i osiedlach. Stanowiła ona 57% zaludnienia strefy podmiejskiej. Tak więc udział ludności miejskiej w regionie warszawskim wynosił łącznie blisko 85%. W gromadach zaś, obejmujących 77% powierzchni regionu, mieszkało zaledwie 15% jego zaludnienia (program uprawnienia budowlane na ANDROID). Skupienie się ludności w ośrodkach miejskich znajduje odbicie w ogromnych rozpiętościach gęstości zaludnienia. Podczas gdy w Warszawie na 1 km² przypada przeciętnie ponad 2600 osób, a w dzielnicy Śródmieście około 13 000, to w miastach i osiedlach strefy podmiejskiej średnie zaludnienie wynosi 672 osoby na km², a w gromadach - średnio 83 osoby na km² (uprawnienia budowlane).

Również między poszczególnymi gromadami występują kilkakrotne różnice gęstości zaludnienia, co jasno widać na rys. 2. Takie gromady, jak Zalesie Górne, Komorów i Chylice wykazują większe zaludnienie na km² niż niektóre miasta i osiedla w regionie. Niektóre jednak gromady, szczególnie położone na peryferiach regionu, wykazują bardzo rzadkie zaludnienie, charakterystyczne dla terenów czysto rolniczych. 15 gromad wykazuje niższą gęstość zaludnienia niż przeciętna dla terenów wiejskich całego województwa warszawskiego, wynosząca 57 osób na km² (program egzamin ustny).

Równocześnie kryzys mieszkaniowy był źródłem rozwoju samorzutnego budownictwa robotniczego na krańcach miasta i poza jego granicami. Niekontrolowane przez władze budowlane przybierało ono często formę tzw. bieda-budownictwa. Dla okresu międzywojennego charakterystyczny jest niezwykle szybki rozwój strefy podmiejskiej. W dziesięcioleciu 1921-1931, dzielącym dwa spisy powszechne, ludność Warszawy w ówczesnych granicach wzrosła o 25%, ludność zaś strefy podmiejskiej w granicach Warszawskiego Zespołu Miejskiego (WZM) o 56%. Absolutny przyrost ludności w strefie podmiejskiej niewiele był mniejszy od przyrostu ludności Warszawy (opinie o programie).

W pierwszych latach okupacji hitlerowskiej, mimo odpływu części ludności na wieś wobec ciężkich warunków życia w stolicy, zaludnienie Warszawy wzrastało nadal wskutek napływu wysiedleńców z ziem wcielonych do Rzeszy Niemieckiej i osiągnęło punkt szczytowy 1350 tys. mieszkańców w 1941 r. Następnie zaczyna się gwałtowny spadek zaludnienia będący wynikiem eksterminacyjnej działalności hitlerowców. Pod koniec 1943 r. ludność Warszawy liczy już tylko 956 tys. osób. Po upadku powstania nastąpiła zagłada lewobrzeżnej Warszawy i wywiezienie jej mieszkańców. Ludność pozostała tylko na wyzwolonym praskim brzegu Wisły. Liczyła ona zaledwie 162 tys. osób. Zmniejszyło się w czasie okupacji również zaludnienie strefy podmiejskiej, brak jest jednak dostatecznie pewnych danych, które by pozwoliły określić rozmiary ubytku (segregator aktów prawnych).

Charakterystyczne jest, że pomiędzy dwoma sumarycznymi spisami ludności w marcu 1943 r. i w lutym 1946 r. zaludnienie strefy podmiejskiej w granicach WZM zmalało z 609 tys. do 504 tys. mieszkańców. Rzeczywisty ubytek ludności strefy podmiejskiej w okresie okupacji musiał być jednak znacznie większy. Pierwsza bowiem z wymienionych dat przypada na okres pełnego rozwoju eksterminacyjnej działalności okupantów, druga zaś na początkowy okres odbudowy Warszawy, kiedy miejscowości podmiejskie musiały przyjąć część ludności powracającej do zniszczonej stolicy. Wyludnienie się strefy podmiejskiej towarzyszące upadkowi Warszawy stanowi dobitny przejaw tego, jak dalece egzystencja ludności podmiejskiej opiera się na tych samych podstawach co i mieszkańców stolicy (promocja 3 w 1).