Niewątpliwy zwrot

Zacznijmy od ogólnej koncepcji śródmieścia. Tezy programowe z r. 1949 przekonały o sztuczności podziału śródmieścia na 2 lub 3 równorzędne strefy i dopomogły do właściwego ustawienia programu centrum, postulującego lokalizację bezspornej dominanty społecznej i architektonicznej na wysokości ulicy Marszałkowskiej. Już albumowe wydanie referatutow (program uprawnienia budowlane na komputer). Bieruta otrzymało szatę ilustracyjną wykonaną przez architektów warszawskich poszukujących obrazu dla nowych treści stołecznego centrum. Zamiast „rewii reklam i ruchu śródmieścia" mamy tu obrazy wypełnionych manifestującym tłumem monumentalnych forów stolicy. Zamiast „przedstawicielstw samochodowych" i obrazów „rozwoju techniki o zdehumanizowanym już rozmachu" występuje koncepcja wielkiego ośrodka kulturalno-społecznego z centralnym placem miejskim, któremu ma przewodzić zespół zabudowy centralnego domu kultury (program uprawnienia budowlane na ANDROID).

Zestawiając jeden z ostatnich planów śródmieścia z poprzedniego okresu wykonany w r. 1948 i opublikowany w r. 1949 w wydawnictwie Warszawa stolica Polski oraz projekt śródmieścia sporządzony w r. 1950 i opublikowany w albumie Sześcioletni plan odbudowy Warszawy przekonujemy się o zasadniczej przemianie w metodach projektowania. O ile wcześniejszy z dwu wariantów w ogóle nie stawiał problemu obrazu centrum i zastępował kompozycję schematyzmem rozwiązań komunikacyjnó-inżynieryjnych, o tyle projekt z r. 1950 nacechowany jest dążnością do wytworzenia świadomego systemu powiązań kompozycyjnych poszczególnych przestrzeni i założeń (uprawnienia budowlane).

U podstaw tych przemian leży niewątpliwy zwrot w pojmowaniu samej istoty centrum wariant z r. 1548 poglądowo unaocznia jeszcze koncepcję city (corbusierowskie drapacze na zachód od Marszałkowskiej), projekt zaś z r. 1950 przy wszystkich brakach - wynika z nowego zrozumienia treści ośrodka społecznego jako wcielenia demokratyzmu społeczeństwa socjalistycznego (program egzamin ustny).

Koncepcje układu śródmiejskiego

To nowe pojmowanie istoty i obrazu centrum ilustruje również zestawienie szkicu skrzyżowania ulicy Marszałkowskiej z Alejami Jerozolimskimi. I w tym zestawieniu szkic z r. 1948 (opublikowany w „Stolicy") jest niewątpliwym naśladownictwem bezdusznych schematów Corbusiera, gdy szkic Kazimierza Marczewskiego z r. 1950 (z albumu Sześcioletni plan odbudowy Warszawy) znamionuje zasadniczy zwrot ku emocjonalności i humanizmowi obrazu architektonicznego (opinie o programie).

Koncepcje układu śródmiejskiego i jego dominanty rozwijały się w dalszym ciągu w latach następnych, by wreszcie przyjąć formę ostateczną w urbanistyczno-architektonicznym projekcie Pałacu Kultury i Nauki. Jednakże już wcześniej, na bazie przejściowych faz opracowania, zrealizowane zostały duże założenia śródmieścia Warszawy, które poprzedziły koncepcje ogólnomiejskiej dominanty (segregator aktów prawnych).

Najważniejszym z nich jest zespół Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej, a ściślej rzecz biorąc - zespół placu Konstytucji, przebudowanego placu Zbawiciela i ich otoczenia, zakończony latem 1952 r. Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa, będąca największym dziełem urbanistycznym w Warszawie w okresie pierwszej połowy planu 6-lclniego, zapoczątkowała na szeroką skalę realizację centrum stolicy nadając południowemu odcinkowi śródmieścia charakter założenia wielkomiejskiego.

Geneza koncepcji urbanistyczno-programowej MDM wiąże się z rozwiązaniem sieci ulicznej tej części miasta. Szkieletem były tu dwa historyczne układy: Oś Stanisławowska i ulica Marszałkowska, tworzące szereg placów gwiaździstych, z nich dwa położone na głównej arterii miasta (plac Zbawiciela i Unii Lubelskiej). W związku z trudnościami właściwego rozwiązania komunikacyjnego tych dwóch niewielkich placów postanowiono przebić nową odnogę ulicy Marszałkowskiej odchylając ją od trasy starej w okolicy skrzyżowania z ulicą Koszykową i włączając ponownie do ciągu ulicy Puławskiej przed wlotem Rakowieckiej (promocja 3 w 1). Przy obu rozgałęzieniach ciągu Marszałkowskiej - Puławskiej powstają dwa nowe place - rozdroża. Na tym układzie ulicznym postanowiono zlokalizować wielką dzielnicę mieszkaniową mogącą pomieścić 45 tys. mieszkańców.